W praktyce do odpowiedzialności karnej skarbowej pociągane są najczęściej osoby, członkowie zarządu lub główni księgowi, którym powierzono uprawnienie do zajmowania się sprawami finansowymi spółki, w tym do reprezentacji spółki wobec urzędów skarbowych i do podpisywania deklaracji podatkowych.

Nie wyklucza to jednak odpowiedzialności karnej skarbowej pracownika, np. księgowości, jako pomocnika do czynu zabronionego.
Na gruncie przepisów kodeksu karnego skarbowego (ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, Dz.U. nr 83, poz. 930 ze zm.), co do zasady, podmiotem odpowiedzialnym za przestępstwa skarbowe jest sprawca lub ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi spółki (art. 9 par. 3 k.k.s.).
Jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 maja 2002 r., V KKN 426/00, nawet powierzenie obowiązków w zakresie rozliczeń podatkowych fachowym osobom trzecim nie znosi samo przez się odpowiedzialności karnej skarbowej osób zajmujących się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi spółki. Spółka natomiast może zostać pociągnięta do odpowiedzialności posiłkowej jako podmiot, który odniósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego korzyść majątkową (art. 24 par. 1 k.k.s.).
Odpowiedzialność posiłkowa jest odpowiedzialnością majątkową za grzywnę, (co do zasady) wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego. Podmiot odpowiedzialny posiłkowo uiszcza wymierzoną karę grzywny, jeżeli skazany nie zapłaci jej w terminie i zostanie stwierdzone, że nie można jej ściągnąć w drodze egzekucji.
Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej następuje w formie postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie. Postanowienie takie wydaje w postępowaniu przygotowawczym organ prowadzący to postępowanie, inspektor kontroli skarbowej, a po wniesieniu aktu oskarżenia, sąd.
Dodatkowo możliwa jest odpowiedzialność spółki za przestępstwa skarbowe, na gruncie przepisów ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. (Dz.U. nr 197, poz. 1661 ze zm.).
Co do zasady, podmiot zbiorowy - spółka może podlegać odpowiedzialności za czyn zabroniony, w tym za przestępstwo skarbowe popełnione przez osobę działającą w jego imieniu lub w interesie w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania (art. 3 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary).
Warunkiem tej odpowiedzialności jest odniesienie przez spółkę korzyści majątkowej wskutek tego przestępstwa oraz wykazanie tzw. zawinienia organizacyjnego po stronie spółki.
Zawinienie organizacyjne rozumiane jest jako brak należytej staranności w wyborze osoby uprawnionej do reprezentacji spółki lub, co najmniej, brak należytego nadzoru nad tą osobą.
Ponadto warunkiem odpowiedzialności spółki jest stwierdzenie odpowiedzialności osoby działającej w jej imieniu prawomocnym wyrokiem skazująycm, wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.
SYLWIA PIOTROWSKA
adwokat Kancelaria Prawna GLN
Sylwia Piotrowska, adwokat Kancelaria Prawna GLN / DGP