Temat podziału zysku spółki kapitałowej jest aktualny w chwili obecnej, gdy spółki te przygotowują swe zwyczajne zgromadzenia, na których nie tylko będą rozpatrywane i zatwierdzane sprawozdania finansowe oraz sprawozdania zarządu za ostatni rok obrotowy, ale będzie udzielane absolutorium członkom organów spółki z mocy art. 231 par. 2 pkt 2 kodeksu spółek handlowych (dla spółki z o.o.) albo art. 395 par. 2 pkt 2 kodeksu spółek handlowych (dla spółki akcyjnej).

Powinna być też podjęta uchwała o podziale zysku bądź pokryciu straty. Uchwała ta musi być de facto podjęta do dnia 30 czerwca obecnego roku (art. 53 ust. 1 ustawy o rachunkowości), w sytuacji gdy rok kalendarzowy jest dla danej spółki zarazem rokiem obrotowym (co stanowi regułę w praktyce polskich spółek).
Zasady podziału zysku w spółkach kapitałowych regulują przepisy art. 192 kodeksu spółek handlowych (dla spółki z o.o.) oraz art. 348 par. 1 kodeksu spółek handlowych (dla spółki akcyjnej). Przepisy te są prawie jednobrzmiące, stąd dalsze moje uwagi będą zasadniczo wspólne dla obu tych rodzajów spółek. Ponadto należy zauważyć, że wspomniane przepisy kodeksu spółek handlowych zostały istotnie znowelizowane dnia 12 grudnia 2003 r. w kierunku ich liberalizacji i zarazem ochrony interesów wspólników zamierzających uczestniczyć w zysku spółki. Chodzi tu nie tylko o tzw. zysk za ostatni rok obrotowy (tj. obecnie za rok 2006), czyli tzw. dywidendę, ale także o zyski za lata ubiegłe (np. wypracowane przez spółkę w latach 2001-2005), określane też mianem dywidendy zaległej.
Przepisy art. 192 i art. 348 par. 1 kodeksu spółek handlowych mają podobną konstrukcję, gdyż na wstępie stanowią one, że kwota przeznaczona do podziału między wspólników (akcjonariuszy) nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy (czyli obecnie za rok 2006), przy czym pula na wypłaty może być powiększona o pewne pozycje (zdanie pierwsze) oraz zarazem pomniejszona o inne pozycje w bilansie spółki (zdanie drugie).
Do puli dodatniej, czyli tej, o którą powiększa się zysk za ostatni rok obrotowy (2006) przeznaczony do wypłaty, zalicza się tzw. niepodzielone zyski z lat ubiegłych, a więc zyski wypracowane (na przykład w latach 2001, 2002 itd.), które na zwyczajnych zgromadzeniach spółek nie zostały przeznaczone do wypłaty dla wspólników (akcjonariuszy) ani nie zostały też przeniesione na kapitał zapasowy ani na kapitały rezerwowe. To postanowienie nie występowało w pierwotnej redakcji art. 192 i art. 348 par. 1 kodeksu spółek handlowych (przed 15 stycznia 2004 r.). Następnie do wspomnianej puli zalicza się kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitału zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału (na wypłatę dywidendy).
W przypadku kapitału zapasowego, chodzi o tę jego część, która - jak stanowią powołane przepisy - powstała z zysku, a nie z tzw. agio, czyli nadwyżki wartości emisyjnej akcji (udziału) nad jej wartością nominalną, czyli innymi słowy z wkładu akcjonariusza (wspólnika). Wypłata tej ostatniej kwoty nie byłaby dopuszczalna dlatego, że naruszono by zasadę, że w trakcie trwania spółki nie zwraca się wspólnikowi (akcjonariuszowi) jego wkładu, wyrażoną w art. 189 par. 1 kodeksu spółek handlowych (dla spółki z o.o.) i art. 344 par. 1 kodeksu spółek handlowych (dla spółki akcyjnej).
W kolejnym odcinku Akademii Prawa Gospodarczego będę kontynuował rozważania.
Andrzej Szumański
profesor zwyczajny Uniwersytet Jagielloński, adwokat
Andrzej Szumański, profesor zwyczajny Uniwersytet Jagielloński, adwokat / DGP