Przed postanowieniem o zabezpieczeniu można się skutecznie bronić wnosząc zażalenie, wówczas gdy brak było podstaw do dokonania zabezpieczenia albo sąd orzekł zbyt surowy sposób zabezpieczenia.

Przy wyborze sposobu zabezpieczenia należy uwzględnić interes stron lub uczestników postępowania w taki sposób, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. Taką zasadę odnośnie do sposobu zabezpieczenia zawiera art. 7301 par. 3 kodeksu postępowania cywilnego. Chodzi bowiem o to, aby zabezpieczenie było skuteczne, ale nie niszczyło obowiązanego.
Obowiązany może też w każdym czasie żądać uchylenia albo zmiany prawomocnego postanowienia, na które udzielono zabezpieczenia, wówczas gdyby zmieniła się przyczyna zabezpieczenia, na przykład gdyby wyszło na jaw, że jest tak zamożnym człowiekiem, że brak zabezpieczenia na pewno nie utrudni wykonania zapadłego w sprawie orzeczenia, to wówczas zawsze można żądać uchylenia zabezpieczenia.
Sposobem obrony może też być złożenie na rachunek depozytowy sądu sumy zabezpieczenia, co powoduje, zgodnie z art. 742 k.p.c., żądanie uchylenia postanowienia. Przepis ten wprowadził zasadę, że jeżeli obowiązany złoży na rachunek depozytowy sądu sumę zabezpieczenia żądaną przez uprawnionego w wniosku o udzielenie zabezpieczenia, to wówczas zabezpieczenie upada. W dodatku na wniosek obowiązanego sąd wydaje postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia.
Upadek zabezpieczenia polega na tym, że skutki postanowienia o zabezpieczeniu uchylone są z mocy prawa. Upadek następuje wówczas, gdy sąd oddali powództwo albo wniosek, oddali albo odrzuci wniosek albo umorzy postępowanie, gdy zabezpieczenie zostało udzielone jeszcze przed wszczęciem postępowania, a uprawniony nie wystąpił we wszczętym postępowaniu o całość roszczenia albo wystąpił o inne roszczenie niż to, które zostało zabezpieczone. Zgodnie z art. 744 k.p.c. następuje wówczas upadek zabezpieczenia.
Jak długo trwa zabezpieczenie? Zasadą jest, że trwa ono tak długo, jak długo trwa proces w postępowaniu cywilnym, ponieważ jeżeli osoba, której przysługuje zabezpieczenie, wygra proces, to wówczas zabezpieczenie upadnie. Natomiast gdy wygra, to wówczas powinna egzekwować zabezpieczoną kwotę, a nie korzystać w dalszym ciągu z zabezpieczenia. Jeżeli jednak przepisy szczególne nie stanowią inaczej, albo sąd nie postanowi inaczej, to wówczas sprawa o roszczenie pieniężne upada po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Daje to wierzycielowi czas do namysłu, aby mógł złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji. Natomiast w sprawach wymienionych w art. 747 pkt 1-6 k.p.c. zabezpieczenie upada, jeżeli uprawniony w ciągu dwóch tygodni od uprawomocnienia się orzeczenia nie wniósł o dokonanie dalszych czynności egzekucyjnych. Natomiast w sprawach o roszczenia niepieniężne upadek zabezpieczenia uregulowany jest w art. 757 k.p.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, albo sąd inaczej nie postanowi, to wówczas zabezpieczenie udzielone w tych sprawach upada po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu.
Istotna jest sprawa odpowiedzialności wierzyciela za zabezpieczenie, ponieważ udzielając zabezpieczenia można wyrządzić ogromną szkodę, na przykład zajmując rachunek bankowy można zniszczyć przedsiębiorstwo. Ponosi on odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zabezpieczeniem na zasadzie ryzyka z art. 746 k.p.c. w sprawach, w których powództwo zostało oddalone albo odrzucone.
FELIKS ZEDLER
profesor Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu
Feliks Zedler, profesor Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu / DGP