O wniosku o zabezpieczenie roszczeń pieniężnych sąd orzeka ściśle w granicach wniosku. Nie może orzekać ponad żądanie, obok żądania lub zmienić wniosku. Wniosek może więc jedynie zostać uwzględniony albo oddalony.

O uwzględnieniu albo o oddaleniu wniosku sąd orzeka, wydając postanowienie, na które wnioskodawcy przysługuje zażalenie. W razie uwzględnienia wniosku, sąd doręcza go wyłącznie wnioskodawcy, który złożył wniosek o udzielenie zabezpieczenia. Potem dokonywane jest zabezpieczenie i dopiero wówczas odpis wniosku doręcza sie obowiązanemu w dniu dokonania lub podjęcia czynności zabezpieczającej. Chodzi o to, aby zaskoczyć obowiązanego, aby nie zdążył on uciec z majątkiem.
Od tej zasady ustawodawca przewidział wyjątki polegające na tym, że należy doręczyć odpis postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia jeszcze przed przekazaniem sprawy do organu wykonującego zabezpieczenie. Takie przypadki występują w razie zabezpieczenia nowacyjnego (art. 753, 7531 oraz 754 ustawy z 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.), czyli wówczas, gdy sąd zobowiązał stronę do spełnienia określonych świadczeń.
Na przykład: zgodnie z art. 753 k.p.c. zabezpieczenie w sprawach o alimenty może polegać na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy. W tych sprawach podstawą zabezpieczenia jest jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia, a sąd z urzędu doręcza stronom odpis postanowienia o zabezpieczeniu.
Jeszcze przed urodzeniem dziecka sąd może zabezpieczyć przyszłe roszczenia alimentacyjne związane z ustaleniem ojcostwa. Zobowiązuje obowiązanego do wyłożenia odpowiedniej sumy na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na utrzymanie dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. W tych sprawach termin do wytoczenia powództwa wynosi trzy miesiące od urodzenia się dziecka. Natomiast sąd postanowienie wydaje po przeprowadzeniu rozprawy.
Na takich samych zasadach - zgodnie z art. 7531 k.p.c. dokonywane są zabezpieczenia roszczeń o: rentę z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę życia żywiciela albo rozstrój zdrowia oraz o zmianę uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę, wynagrodzenie za pracę, należności z tytułu rękojmi, gwarancji jakości albo kary umownej, jak również należności z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej, przeciwko przedsiębiorcy do wysokości 20 tys. zł. Oprócz tego zasady te stosuje się do zabezpieczenia roszczeń w sprawach o należności z tytułu najmu lub dzierżawy, a także należności z tytułu opłat obciążających najemcę lub dzierżawcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego lub użytkowego do wysokości 20 tys. zł, a także w sprawach o naprawienie szkody wynikającej z naruszenia przepisów o ochronie środowiska.
Zabezpieczenie nowacyjne występuje też przy należnościach wynikających z naruszenia autorskich praw majątkowych do artystycznych wykonań, praw do fonogramów i wideogramów oraz należności wynikających z naruszenia autorskich praw osobistych, a także przy należnościach wynikających z naruszenia praw z rejestracji znaku towarowego, patentu, wzoru użytkowego, wzoru zdobniczego, topografii scalonej, oznaczeń geograficznych i wynagrodzenia przysługującego twórcy projektu wynalazczego. We wszystkich wymienionych tutaj sprawach sąd udziela zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy.
Wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia dokonuje komornik. Natomiast w tych sprawach, które nie podlegają wykonaniu w drodze egzekucji - na przykład wpis hipoteki, wykonanie zabezpieczenia wykonuje właściwy organ uprawniony do dokonywania tych czynności. Z kolei przy odebraniu dziecka zabezpieczenie wykonywał będzie kurator sądowy.
FELIKS ZEDLER
profesor uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu
Feliks Zedler, profesor uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu / DGP