Możliwość pozwania podmiotu, w innym kraju niż państwo jego pochodzenia (siedziby), zależna jest od wewnętrznych regulacji tego kraju stanowiących o tzw. jurysdykcji krajowej.

JAROSŁAW CHAŁAS

radca prawny i partner zarządzający w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy

Przez pojęcie jurysdykcji krajowej rozumie się zwykle uprawnienie sądów i innych organów państwa do rozpoznawania i rozstrzygania spraw cywilnych. W krajach członkowskich Unii Europejskiej (z wyjątkiem Danii) kwestia jurysdykcji uregulowana jest przez rozporządzenie Rady WE 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Warto zaznaczyć, iż rozporządzenie to zastępuje Konwencję Brukselską z 1968 r. zawartą przez państwa członkowskie UE. Z kolei pomiędzy państwami członkowskimi Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu i UE zastosowanie będą miały przepisy Konwencji z Lugano z 1988 r. Przepisy powyższych konwencji i rozporządzenia mają analogiczne postanowienia. Stosownie do art. 1 rozporządzenia ma ono zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu i nie obejmuje m.in. spraw podatkowych, celnych i administracyjnych. Artykuł 2 rozporządzenia wprowadza zasadę, iż osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego. Ponadto do osób, które nie są obywatelami państwa członkowskiego, w którym mają miejsce zamieszkania, stosuje się przepisy jurysdykcyjne właściwe dla obywateli tego państwa. W przypadku zaś osób prawnych i spółek, rozporządzenie przyjmuje, iż mają swoje miejsce zamieszkania w państwie, w którym znajduje się ich statutowa siedziba, główny organ zarządzający lub główne przedsiębiorstwo. Z punku widzenia przedsiębiorcy, istotnym odstępstwem od tej zasady są przepisy regulujące kwestie jurysdykcji w sprawach dotyczących umów. W sprawach, których przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy, rozporządzenie dopuszcza – alternatywnie do miejsca zamieszkania – możliwość pozwania strony (mającej miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego) w miejscu, gdzie zobowiązanie zostało lub miało być wykonane. Jednocześnie rozporządzenie wprowadza kryteria ustalenia miejsca wykonania zobowiązania. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przyjęta jest zasada, iż pojęciu sprawy, której przedmiotem są umowy lub roszczenia wynikające z umowy, winno być nadawane ogólne wspólnotowe znaczenie niezależnie od tego, czy przepisy państwa członkowskiego uznają spór za dotyczący umowy. W razie gdy sprawa dotyczy sporu wynikającego z działalności filii, agencji lub innego oddziału, rozporządzenie umożliwia pozwanie strony przed sąd miejsca, gdzie znajduje się jej filia, agencja lub inny oddział. Strony mogą również, zarówno przed, jak i po powstaniu sporu, uzgodnić, iż spór zostanie rozstrzygnięty przez sąd określonego państwa członkowskiego. Taką sytuację reguluje art. 23 rozporządzenia. Warto zaznaczyć, iż przedmiotowe rozporządzenie wprowadza również jurysdykcję wyłączną, która jest niezależna od miejsca zamieszkania strony i nie daje stronom możliwości jej modyfikacji przez poddanie sporu państwu innemu niż wynikające z przepisów rozporządzenia. Najważniejsze przypadki jurysdykcji wyłącznej to sprawy dotyczące praw rzeczowych na nieruchomościach, a także sprawy o rozwiązanie spółki lub osoby prawnej. Wyjątki od zasady pozywania w miejscu zamieszkania (siedziby) dotyczą również sytuacji, gdy powodem jest konsument lub pracownik w sprawie z zakresu stosunku pracy.