Od sądu i sądu polubownego strony procesu oraz uczestnicy postępowania nieprocesowego mogą się domagać zabezpieczenia roszczeń pieniężnych oraz innych roszczeń. Aby je otrzymać, powinni uprawdopodobnić roszczenie oraz swój interes prawny w uzyskaniu takiego zabezpieczenia.

Feliks Zedler profesor Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu Tak zwane inne przypadki zabezpieczenia występują na przykład w sprawach o ustanowienie drogi koniecznej w razie powództwa o zwolnienie spod egzekucji albo powództwa opozycyjnego. Dotyczą więc spraw, w których przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne. Sąd udziela wówczas zabezpieczenia w taki sposób, jaki uzna za stosowny do okoliczności. Sąd więc sam decyduje o sposobie zabezpieczenia. Może nawet zastosować sposoby przewidziane do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. Artykuł 755 kodeksu postępowania cywilnego przewiduje, że w innych wypadkach zabezpieczenia sąd może na przykład unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników na czas trwania postępowania, ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem, zawiesić egzekucję oraz postępowanie wykonawcze, a także uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi. Oprócz tego sąd może również nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze. Natomiast w sprawach przeciwko środkom społecznego przekazu sąd może udzielić zabezpieczenia polegającego na zakazie publikacji. Jednakże ma prawo odmówić udzielenia go wówczas, gdy sprzeciwiałby się temu ważny interes publiczny. Z kolei w sprawach o rozwód, separację oraz o unieważnienie małżeństwa sąd może – stosując zabezpieczenie – orzec o wydaniu przedmiotów małżonkowi, który opuszcza mieszkanie zajmowane przez małżonków. Postępowanie zabezpieczające wszczynane jest na wniosek zainteresowanego. Wniosek należy sporządzić na piśmie i powinien spełniać ogólne wymogi przewidziane dla pisma procesowego. Zgodnie z art. 736 kodeksu postępowania cywilnego powinien wskazywać również sposób zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne sumę zabezpieczenia. Suma zabezpieczenia jest to kwota, którą zobowiązany może złożyć do depozytu sądowego. W takim przypadku zabezpieczeniem zostanie objęta suma zabezpieczenia, a nie majątek dłużnika. Sąd nie będzie wówczas dokonywał zajęcia majątku dłużnika, nie będzie ustanawiał zarządcy i nie będzie stosował ogólnych sposobów zabezpieczenia. Należy w nim także uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek. Wniosek o zabezpieczenie należy złożyć w sądzie właściwym dla rozpoznania sprawy w I instancji. Gdyby wniosek został złożony przed wszczęciem postępowania, to wówczas wnioskodawca powinien dodatkowo zwięźle przedstawić przedmiot sprawy. Natomiast po uzyskaniu tytułu wykonawczego dopuszczalne jest jednak udzielenie zabezpieczenia tylko wówczas, gdy dotyczy roszczeń o świadczenie, których spełnienie jeszcze nie nastąpiło, na przykład: przyszłych alimentów. Jeżeli wniosek zostanie złożony przed wszczęciem postępowania w sprawie i sąd udziela zabezpieczenia, to wówczas wyznacza termin wnioskodawcy do wniesienia powództwa lub wniosku w postępowaniu nieprocesowym. Termin nie może być dłuższy niż dwa tygodnie. Pod rygorem tzw. upadku zabezpieczenia. Polega on na tym, że z mocy prawa gasną skutki zabezpieczenia. Wyjątek od tej zasady dotyczy tylko alimentów oraz kosztów utrzymania matki dziecka w czasie ciąży i porodu. Termin ten wynosi wówczas trzy miesiące od daty urodzenia się dziecka. Zabezpieczenie może być dokonywane w procesie, jak i w postępowaniu nieprocesowym.