Gdy dla zaspokojenia potrzeb kredytowych przedsiębiorcy nie są potrzebne zbyt duże pieniądze, może szukać alternatywnych źródeł zasilania, choćby w formie prywatnej pożyczki.
PIENIĄDZE
Pożyczki między przedsiębiorcami stają się coraz częściej stosowanym sposobem finansowania działalności gospodarczej. Dotyczy to zarówno finansów bieżących, gdy krótkoterminowa pożyczka ratuje płynność firmy przeżywającej przejściowe kłopoty, jak i zasilenia środków firmy przeznaczanych na cele inwestycyjne.

Jak zawrzeć dobrą umowę

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość wynosi 500 złotych, powinna być stwierdzona pisemnie.
Taki stan rzeczy daje stronom umowy dużą swobodę do wypełnienia jej treścią odpowiadającą obydwu stronom. Ale jednocześnie sprawia, że pożyczkodawca i pożyczkobiorca powinni szczególnie starannie w treści umowy uregulować kwestie, które budzić mogą różnice interpretacyjne spowodowane różnicą interesów stron.
Gdy bowiem nie zostaną one ujęte w umowie, rozstrzygnięcie ewentualnego sporu będzie wówczas wyjątkowo trudne.
Najbardziej popularnym przedmiotem umów pożyczki jest gotówka. Określona kwota pieniędzy jest też więc przedmiotem pożyczki w przygotowanym i prezentowanym na str. 12 wzorze umowy. Wzór ów posłużył nam także do konkretyzacji wyjaśnień w możliwie praktycznym wydaniu. Oto one.
Przedmiotem pożyczki mogą być zarówno sumy pieniężne, jak i np. rzeczy. Gdy idzie o pieniądze, walutą, którą posługują się strony umowy pożyczki, powinny być złote. Nie ma jednak przeszkód, aby z zachowaniem prawa dewizowego przedmiotem była pożyczka w dowolnej walucie obcej. Z praktycznego punktu widzenia takie rozwiązanie jest stosowane zwłaszcza w przypadku pożyczek długoterminowych dla zabezpieczenia się przed utratą wartości pożyczanej sumy. Wówczas przedmiotem pożyczki może być np. równowartość w złotych 10 tys. euro po przeliczeniu według kursu średniego NBP z dnia umowy, zaś pożyczkobiorca zwróci równowartość w złotych 10 tys. euro po przeliczeniu według kursu średniego NBP z dnia, w którym zwrot pożyczki jest wymagany.
UWAGA ROZLICZENIE POŻYCZKI
Pożyczka dla obu stron – przedsiębiorcy pożyczającego oraz korzystającego z pożyczki – może przynieść spore korzyści. Musi być jednak odpowiednio rozliczona pod względem kosztowo-podatkowym

Pożyczkodawca a pożyczkobiorca

Strony umowy pożyczki mają też pełną swobodę określenia sposobu, w jaki zostanie przekazana pożyczana kwota. W prezentowanym wzorze strony skorzystały z najbardziej popularnej do niedawna formy przekazania gotówki z ręki do ręki.
Obecnie coraz częściej stosuje się jednak przelew bankowy. W takim wariancie w umowie, poza określeniem, że przekazanie pożyczanej kwoty nastąpi w formie przelewu bankowego, można zapisać numery kont bankowych stron umowy, które będą właściwe dla przelewów w obie strony (zwłaszcza przy umowach długoterminowych numery kont mogą ulec zmianie; warto zaznaczyć w umowie, że w przypadku takiej zmiany strony umowy poinformują się najlepiej w formie pisemnej o każdorazowej zmianie numeru konta bankowego).
Jeśli pożyczka przekazywana jest w formie tradycyjnego przekazania gotówki z ręki do ręki, nie ma potrzeby (jak w przedstawionym wzorze) kwitowania jej odrębnym dokumentem – sama umowa pożyczki może być potwierdzeniem takiego faktu.
Wówczas w umowie można zaznaczyć, np. podpisem pod umową, że pożyczkobiorca kwituje odbiór kwoty pożyczki do rąk własnych.
Strony umowy mogą jednak dowolnie ustalać tryb wypłaty pożyczanej kwoty także co do terminu. Możliwe jest zarówno wcześniejsze zawarcie umowy przy późniejszej wypłacie całej pożyczanej kwoty, jak i np. wypłacanie pożyczki w ratach. Nie ma też przeszkód, by w umowie określić, na co przeznaczona zostanie pożyczona kwota i np. od spełnienia tego warunku uzależnić wypłatę kolejnych transz pożyczki. W praktyce taką klauzulę stosują często np. rodzice pożyczający pieniądze dziecku na budowę domu.
Strony umowy powinny określić w niej także termin i tryb spłaty pożyczki. Kodeks cywilny w tej materii zawiera bowiem tylko postanowienie, że jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.
Podobnie jak w przypadku formy wypłaty, także zwrot pożyczonej kwoty może następować np. w ratach, i to o dowolnej wysokości. Jeśli strony umowy zdecydują się na takie rozwiązanie, dobrze jest procedurę zwrotu możliwie szczegółowo zawrzeć w treści umowy.
Pożyczka może być oprocentowana lub nie. Strony umowy mogą przyjąć odsetki ustawowe (obecnie 13 proc.) lub inne. Muszą jednak pamiętać, że ich maksymalną wysokość określa prawo. Jest ona zmienna, obecna wynosi 20 proc.

Zabezpieczenie pożyczki

Problem odpowiedniego zabezpieczenia pożyczki jest jedną z kluczowych kwestii, które trzeba rozstrzygnąć i odpowiednio uregulować w jej treści. Rzecz jasna ustanowienie takiego zabezpieczenia nie jest obowiązkowe i zgodną wolą stron umowy nie musi być ono ustanowione. Jednak nie ma też przeszkód, by zastosować weksel, zastaw, poręczenie osób trzecich itp. instytucje przewidziane prawem cywilnym dla lepszego zabezpieczenia interesów pożyczkodawcy.
W zaprezentowanym wzorze wykorzystano weksel własny pożyczkobiorcy in blanco. Jest on dobrym narzędziem zarówno w obrocie bankowym, jak i w relacjach cywilnych. Ponieważ wekslowi in blanco towarzyszy umowa wekslowa, jej treść można skonstruować na tyle precyzyjnie, że zabezpieczy ona interesy obu stron, tak by pożyczkodawcy dać gwarancję możliwie prostej egzekucji, pożyczkobiorcę zaś uchronić przed zbyt pochopnym użyciem weksla przez pożyczkodawcę do windykacji należności.
NAJPIERW UMOWA, POTEM WYPŁATA
Jeśli między terminem podpisania umowy a wypłatą pożyczonej kwoty występuje różnica w czasie, warto pamiętać o następujących regulacjach kodeksu cywilnego.
Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. Roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany.



Podatkowe rozliczenie pożyczki

Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT), nie można uznać za koszt uzyskania przychodu ani kapitałów własnych, ani pochodzących z kredytu lub pożyczki. Nie ma natomiast przeszkód, by w koszty zaliczyć wszystkie odsetki od takich kredytów lub pożyczek.
UWAGA ODSETKI KOSZTEM
Dla bezpiecznego zaliczenia w koszty prowadzonej działalności gospodarczej odsetek od tak zaciągniętej pożyczki ważne jest nie tylko faktyczne zapłacenie tych odsetek, ale także wykazanie, iż spełniają one warunki, by uznać je za koszt uzyskania przychodu. Ma to konsekwencje dla sposobu księgowania tego rodzaju wydatków
Zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy o PIT – za przychód z działalności gospodarczej uważa się skapitalizowane odsetki od kredytów i pożyczek. Dzieje się tak, mimo że zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 27 ustawy nie uważa się za koszt uzyskania przychodów udzielonych pożyczek.
Mamy więc do czynienia z jednym z nielicznych przypadków, w których dla celów podatku dochodowego wydatek (udzielona pożyczka) nie jest uznawany za koszt uzyskania przychodu, w tym koszt prowadzonej działalności gospodarczej, za to przychód z tej pożyczki (odsetki) stanowi przedmiot opodatkowania. Na dodatek w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą takie odsetki traktowane są jak przychody z działalności gospodarczej, a nie z kapitałów pieniężnych. Konsekwencją tego jest konieczność bieżącego wliczania ich do przychodów stanowiących podstawę ustalania zaliczek na podatek dochodowy.
Z kolei do przychodów z działalności gospodarczej nie zalicza się otrzymanych pożyczek i kredytów oraz zwróconych pożyczek, z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek, a także kwot naliczonych, lecz nieotrzymanych odsetek od należności, w tym również od udzielonych pożyczek.
Pożyczkodawca musi pamiętać, że dla niego przychód z pożyczki (otrzymane odsetki) opodatkowany jest zgodnie z art. 10 i 17 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W myśl pierwszego źródłami przychodów są kapitały pieniężne (ust. 1 pkt 7). Zgodnie zaś z art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się odsetki od pożyczek. Wynika z tego, że przychodem z pożyczki są jedynie odsetki. Co do zasady przychody z pożyczek objęte są opodatkowaniem na zasadach odrębnego, specjalnie wyszczególnionego w ustawie, źródła przychodów.
Praktycznie oznacza to, że nie łączy się ich z innymi przychodami dla celów ewentualnego ustalenia zaliczki na podatek. Zgodnie z art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT – od uzyskanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dochodów (przychodów) z odsetek od pożyczek, z wyjątkiem gdy udzielanie pożyczek jest przedmiotem działalności gospodarczej, pobiera się 19-proc. zryczałtowany podatek dochodowy.
Jeżeli pożyczkodawcą jest osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, nie ma więc mowy o podatku zryczałtowanym. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą takie odsetki traktowane są jak przychody z działalności gospodarczej, a nie z kapitałów pieniężnych. Konsekwencją tego jest konieczność bieżącego wliczania ich do przychodów stanowiących podstawę do ustalania zaliczek na podatek dochodowy.
A do tego nie wystarczy sam fakt, że pożyczona kwota wpłynie na rachunek bieżący przedsiębiorcy, związany z prowadzoną działalnością. Jeśli potem np. z tego rachunku podatnik przeleje środki na prywatne konto czy pobierze w gotówce (traktując np. jako własne wynagrodzenie, czyli zaliczkę na poczet zysku po opodatkowaniu), trudno będzie mu dowieść, że pożyczka faktycznie służyła uzyskaniu przychodu, a nie zaspokojeniu potrzeb prywatnych.
Zupełnie inaczej jednak będzie, gdy środki te posłużą np. na wypłatę wynagrodzenia dla pracowników, zakup materiałów lub towarów handlowych, a w przypadku wydatków własnych, np. na uregulowanie składek ZUS czy podatku. W tej ostatniej sytuacji jednak musi być tak, że podatnik nie dysponuje jednocześnie nadwyżką wolnych środków finansowych. Jeśli bowiem tak będzie, to fiskus może domniemywać, że tego rodzaju zobowiązania de facto pokryte zostały z tej nadwyżki, a nie z pożyczonych środków. Dla przedsiębiorcy (i w ogóle podatników mających zamiar odsetkami od takiej pożyczki obciążyć koszt uzyskania przychodu) lepiej w umowie pożyczki zapisywać bardzo konkretny i jednoznaczny cel tej pożyczki: zakup samochodu osobowego na cele prowadzonej działalności gospodarczej, zakup sprzętu komputerowego, który będzie stanowił środek trwały firmy, uregulowanie zaległości podatkowych, zakup licencji itp. W każdym bowiem przypadku przed zaliczeniem w koszty zapłaconych odsetek od takiej pożyczki trzeba przynajmniej na użytek wewnętrzny rozliczyć pożyczkę, tak by nie było wątpliwości, iż posłużyła ona prowadzonej działalności gospodarczej.