Czy istnieje możliwość rozstrzygnięcia sporu ze stosunku spółki w postępowaniu arbitrażowym?
dr hab. Katarzyna Bilewska, adwokat Of Counsel w Kancelarii Salans
Możliwość ta zależy od dwóch warunków: zdatności arbitrażowej sporu i objęcia sporu klauzulą arbitrażową (zapisem na sąd polubowny). Zdatność arbitrażowa sporu oznacza dopuszczalność rozpoznania danej sprawy przez sąd polubowny w ogólności. Kluczowym kryterium zdatności arbitrażowej sporu jest tzw. zdatność ugodowa, czyli stan, w którym, gdyby sprawa była rozpoznawana przez sąd państwowy, mogłoby dojść do zawarcia przed nim przez strony ugody sądowej. Zawarcie ugody sądowej jest przy tym dopuszczalne tylko wówczas, gdy przedmiotem sporu strony mogą swobodnie dysponować w zakresie materialnoprawnym, to znaczy czynić sobie wzajemnie ustępstwa, ustalać zakres własnych uprawnień i obowiązków w związku z przedmiotem sporu. Wskazane reguły wyznaczania zdatności arbitrażowej sporu, w tym także wymóg zdatności ugodowej, mają zastosowanie do sporów ze stosunku spółki, co potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 7 maja 2009 r. (sygn. akt III CZP 13/09).
Ponadto sprawa ze stosunku spółki może być skutecznie rozstrzygnięta przez sąd polubowny, jeżeli mieści się w zakresie zapisu na sąd polubowny. Zapis ten stanowi umowę, na mocy której strony poddają rozstrzygnięciu sądu arbitrażowego konkretny przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Jeżeli spór nie jest objęty podmiotowym lub przedmiotowym zakresem zapisu, sąd arbitrażowy nie ma jurysdykcji w zakresie wychodzącym poza zakres klauzuli arbitrażowej. W odniesieniu do sporów ze stosunku spółki zakres podmiotowy zapisu ma szczególny, rozszerzony zakres. Jeżeli zapis został umieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej, wiąże spółkę i jej wspólników, choćby nie byli założycielami spółki i nie podpisywali umowy (statutu). W konsekwencji przystąpienie do spółki (np. wskutek nabycia udziałów) i uzyskanie statusu wspólnika prowadzi automatycznie do objęcia klauzulą arbitrażową zawartą w umowie spółki. Nie jest więc konieczne, aby przystępujący wspólnik każdorazowo składał oświadczenie o związaniu zapisem.