Stroną umów dotyczących działalności niepublicznego zakładu opieki zdrotnej może być tylko podmiot, który go utworzył. NZOZ nie posiada bowiem osobowości prawnej, a nawet zdolności prawnej.
Korzystanie z usług niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej stało się bardzo popularne. Z pewnością ma na to wpływ fakt, że placówki te nie ograniczają się do świadczeń finansowanych bezpośrednio przez pacjentów. Większość organów założycielskich niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej zawarła kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia, co umożliwia pokrywanie kosztów leczenia ze środków publicznych.

Podstawa działania

Podstawy prawne dotyczące tych zakładów zostały zawarte przede wszystkim w ustawie z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89 z późn. zm.). Przyjęte w niej rozwiązania nadal jednak sprawiają trudności i są niewłaściwie stosowane nawet przez organy, czy instytucje administracji publicznej, których obszarem działania jest szeroko rozumiana służba zdrowia. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługują dwa zagadnienia o ogromnym znaczeniu praktycznym. Chodzi o zdolność prawną niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz sposób ich reprezentacji. Wyjaśnienia dotyczące tych podstawowych pojęć pozwolą ustalić m.in., czy NZOZ może być beneficjentem pomocy publicznej i czy kierownik tego zakładu jest jedynym organem uprawnionym do występowania w jego imieniu.

Wpis do rejestru

Zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy o ZOZ, niepublicznym zakładem opieki zdrowotnej jest zakład utworzony przez Kościół lub związek wyznaniowy, pracodawcę, fundację, związek zawodowy, samorząd zawodowy lub stowarzyszenie, inną krajową albo zagraniczną osobę prawną lub osobę fizyczną, a także spółkę niemającą osobowości prawnej. Wymienione podmioty, aby utworzyć NZOZ, muszą wystąpić do właściwego wojewody z wnioskiem o dokonanie wpisu do rejestru zakładów opieki zdrowotnej. Ten dokonuje wpisu w formie decyzji administracyjnej po sprawdzeniu, że spełnione zostały warunki określone odpowiednimi przepisami dotyczącymi pomieszczeń, ich wyposażenia, personelu medycznego oraz statutu nadawanego przez założyciela NZOZ.
Uzyskanie wpisu do rejestru jest warunkiem koniecznym do rozpoczęcia działalności niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej, ale nie powoduje on przyznania powstałej jednostce organizacyjnej osobowości prawnej czy chociażby zdolności prawnej.
Brak tej drugiej oznacza, że niepubliczny zakład opieki zdrowotnej nie może nabywać uprawnień i zaciągać zobowiązań. Konsekwencją takiej konstrukcji prawnej jest brak możliwości samodzielnego występowania NZOZ w obrocie cywilnym. Umowy dotyczące działalności tego typu placówki medycznej powinny wskazywać jako ich stronę podmiot, który utworzył taki zakład, a nie sam NZOZ. Takie stanowisko prezentuje też minister rozwoju regionalnego, uznając, że określenie beneficjenta jako niepubliczny zakład opieki zdrowotnej oznacza jego organ założycielski (pismo z 6 marca 2009 r. znak: DKR-VI-711-(7)-74-MT/09).
W odmienny sposób został określony status prawny publicznych ZOZ. W przeważającej większości są to jeszcze samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej uzyskujące osobowość prawną z chwilą rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Decyduje zapis w statucie

Brak zdolności prawnej niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej sprawia, że mówienie o sposobie jego reprezentacji staje się bezprzedmiotowe. Podmiot tworzący tego typu placówkę określa najczęściej organ uprawniony do zaciągania zobowiązań i nabywania uprawnień związanych z działalnością NZOZ w statucie placówki. Jednak w praktyce, często pochopnie przyjmuje się, że tym organem jest kierownik zakładu. Tymczasem nie zawsze jest on uprawniony do takich działań. Wskazywanie go w rejestrze zakładów opieki zdrowotnej nie oznacza uprawnień w zakresie prawa cywilnego. Inaczej jest w przypadku kierownika samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, który z mocy samego prawa posiada uprawnienia do reprezentowania i prowadzenia spraw powierzonej mu placówki (art. 44 ust. 2 ustawy o ZOZ).
Z przedstawionych wyjaśnień wynika, że prawidłowe zawarcie umowy dotyczącej działalności NZOZ wymaga analizy statutu tej placówki, a czasami także ustalenia sposobu reprezentacji podmiotu, który utworzył tę jednostkę organizacyjną.