Wzajemne powiązania zarówno umowne, jak i funkcjonalne pomiędzy posiadaczem karty płatniczej, agentem rozliczeniowym oraz akceptantem umożliwiają dokonywanie i rozliczanie transakcji kartami płatniczymi.
Uchwalona w 2002 roku ustawa o elektronicznych instrumentach płatniczych, która weszła w życie 11 października 2003 r. (z wyjątkiem przepisów dotyczących instytucji pieniądza elektronicznego, dla których ustawodawca przewidział vacatio legis do dnia uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej), wprowadziła do polskiego systemu prawnego katalog definicji opisujących podmioty i instytucje związane z systemem elektronicznych instrumentów płatniczych. W chwili obecnej najpopularniejszym i najczęściej wykorzystywanym elektronicznym instrumentem płatniczym w Polsce są karty płatnicze.
Ustawa, oprócz definicji i określenia wymogów w stosunku do wydawców kart płatniczych, określa również prawa i obowiązki trzech pozostałych podmiotów, których istnienie w systemie kart płatniczych jest warunkiem niezbędnym do jego funkcjonowania. Podmiotami tymi są: posiadacz karty, agent rozliczeniowy oraz akceptant kart płatniczych.

Definicja ustawowa

Podmiotem, który przyjmuje płatności kartą, czyli zgadza się, aby za sprzedawane przez niego towary i/lub usługi płacić z wykorzystaniem karty płatniczej, jest akceptant.
Ustawodawca zdefiniował akceptanta jako przedsiębiorcę, który zawarł z agentem rozliczeniowym umowę o przyjmowanie zapłaty przy użyciu elektronicznych instrumentów płatniczych. Ustawa nie precyzuje, jakich elektronicznych instrumentów płatniczych ma dotyczyć umowa, pozostawiając w tym zakresie stronom swobodę podejmowania decyzji. Doprecyzowanie rodzajów elektronicznych instrumentów płatniczych, którymi będzie można dokonywać płatności u danego akceptanta, musi znajdować się w umowie zawartej pomiędzy agentem rozliczeniowym i akceptantem. Jest to jeden z elementów wskazywanych przez ustawodawcę wśród postanowień, które powinna zawierać umowa o przyjmowanie zapłaty przy wykorzystaniu elektronicznych instrumentów płatniczych. Ustawodawca zawarł w ustawie o elektronicznych instrumentach płatniczych wskazanie innych przykładowych postanowień, które muszą znaleźć się w umowie pomiędzy akceptantem i agentem rozliczeniowym. Są to: wyszczególnienie procedur, w tym procedur bezpieczeństwa, oraz obowiązki akceptanta w związku z dokonywaniem transakcji, określenie terminów i sposobu rozliczania transakcji przez agenta rozliczeniowego oraz określenie przyczyn, z powodu których akceptant może lub ma obowiązek odmowy przyjęcia zapłaty przy wykorzystaniu elektronicznego instrumentu płatniczego.

Postanowienia dodatkowe

Oprócz tego katalogu postanowień umowa pomiędzy agentem rozliczeniowym i akceptantem zawiera jeszcze elementy dodatkowe. Katalog postanowień, które powinny znaleźć się w każdej umowie z akceptantem, został przyjęty przez działający przy Związku Banków Polskich Komitet Agentów Rozliczeniowych. Dokument ten w założeniu stanowi standard dla konstruowania umów z akceptantami i jest uzupełnieniem przepisów sformułowanych w ustawie o elektronicznych instrumentach płatniczych. W dokumencie tym wyszczególniony jest katalog obowiązków agenta rozliczeniowego i akceptanta, nie zawiera zaś katalogu uprawnień podmiotów w związku z tym, iż są one odzwierciedleniem obowiązków stron.
Zgodnie z tym dokumentem umowa powinna zawierać postanowienia nakładające na agentów rozliczeniowych następujące obowiązki:
• Stosowanie i dotrzymywanie określonych w umowie warunków, zasad i terminów rozliczeń z tytułu transakcji dokonanych kartami płatniczymi w placówce akceptanta.
• Wystawianie na rzecz akceptanta stosownych dokumentów potwierdzających transakcje kartowe (zestawienia, faktury).
• Korygowanie ewentualnych błędów popełnionych przez agenta rozliczeniowego dotyczących rozliczeń i dokumentacji na zasadach określonych w umowie.
• Zapewnienie akceptantowi uzgodnionej między stronami infrastruktury niezbędnej do dokonywania transakcji kartami płatniczymi.
• Umożliwienie akceptantowi dostępu do systemów umożliwiających przeprowadzanie autoryzacji transakcji kartowych oraz pośredniczenie w tym procesie.
• Przekazywanie akceptantom informacji o dotyczących ich regulacjach organizacji kart płatniczych.
• Rozpatrywanie w terminach i na zasadach wskazanych w umowie z akceptantami reklamacji transakcji.
• informowanie akceptanta o zakończonych postępowaniach reklamacyjnych, które mogą mieć wpływ na rozliczenia pomiędzy akceptantem i agentem rozliczeniowym.
• Informowanie akceptanta o wszelkich wprowadzanych zmianach, które mogą mieć wpływ na współpracę pomiędzy stronami.
Na podstawie umowy akceptant powinien być zobowiązany do:
• Przyjmowania transakcji kartami płatniczymi systemów wskazanych w umowie.
• Informowania agenta rozliczeniowego o wszelkich wprowadzanych zmianach, które mogą mieć wpływ na współpracę pomiędzy stronami.
• Stosowania zasad bezpieczeństwa i procedur postępowania przy realizowaniu transakcji, które są określone w umowie oraz w załącznikach do umowy.
• Nieprzekazywania i niewykorzystywania jakichkolwiek danych związanych z dokonywaną transakcją do celów innych niż związane z jej przeprowadzeniem.
• Przechowywania, również po rozwiązaniu umowy, potwierdzeń dokonanych transakcji oraz innych dokumentów związanych z transakcją zgodnie z zasadami bezpieczeństwa oraz uniemożliwienia dostępu do nich osobom niepowołanym, przy czym potwierdzenia transakcji nie mogą być przechowywane krócej niż 24 miesiące od dnia dokonania transakcji.
• Nieobciążania posiadaczy kart dodatkowymi opłatami związanymi z dokonaniem transakcji przy użyciu karty płatniczej, które nie wynikają z postanowień umowy z agentem rozliczeniowym.
• Uiszczania opłat z tytułu korzystania z terminala lub innych urządzeń oraz stosowanie ich zgodnie z zasadami użytkowania wskazanymi w umowie lub w załącznikach do umowy.
• Stosowania się do postanowień umownych określających przyczyny i warunki odmowy przyjęcia transakcji kartą płatniczą przez akceptanta.
• Dostarczania transakcji do rozliczenia agentowi rozliczeniowemu w terminie wskazanym w postanowieniach umowy z agentem rozliczeniowym.
• Wywiązywania się, w przypadku wezwania do dokonania zapłaty, w terminie wskazanym i w sposób wskazany w umowie z agentem rozliczeniowym z obowiązku dokonania wpłaty należności.
• Przesłania, w związku z procedurą reklamacyjną, kopii dokumentacji potwierdzających dokonanie transakcji w terminie siedmiu dni od otrzymania od agenta rozliczeniowego prośby o udostępnienie tej dokumentacji.
Oprócz tych postanowień w umowie zawieranej przez agenta rozliczeniowego z akceptantem mogą znaleźć się postanowienia dodatkowe. Jak widać, zestawienie postanowień umownych, przygotowane i rekomendowane przez Komitet Agentów Rozliczeniowych, dotyczy umów o akceptację kart płatniczych. Nie wyklucza to możliwości istnienia w tym kontrakcie postanowień dotyczących akceptowania innych niż karty płatnicze elektronicznych instrumentów płatniczych (na przykład instrumentów przepłaconych, jakimi są tak zwane karty podarunkowe). W zależności również od wachlarza usług dodatkowych proponowanych akceptantom przez agenta rozliczeniowego w umowie mogą się znaleźć regulacje dotyczące możliwości, np. dokonywania przez posiadaczy kart wypłaty gotówki podczas transakcji (jest to tak zwana usługa cash back), czy też możliwości sprzedaży za pośrednictwem terminala doładowań telefonów komórkowych.

Odmowa dokonania transakcji

Oprócz praw i obowiązków wynikających dla akceptanta z umowy wzorce zachowań dla tych podmiotów przewidziane są bezpośrednio w przepisach ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych. Zgodnie z tymi regulacjami akceptant ma prawo odmówić dokonania transakcji, w sytuacji gdy elektroniczny instrument płatniczy jest nieważny, zastrzeżony lub nie ma możliwości uzyskania akceptacji dokonania transakcji (np. w sytuacji awarii sieci telekomunikacyjnej). Ponadto odmowa dokonania transakcji może nastąpić również w przypadku niezgodności podpisu umieszczonego przez osobę posługującą się kartą z podpisem umieszczonym na elektronicznym instrumencie płatniczym lub w przypadku odmowy przez osobę posługującą się kartą okazania dokumentu potwierdzającego tożsamość. Ustawa jednocześnie zastrzega dla akceptanta możliwość żądania od osoby dokonującej transakcji okazania dowodu stwierdzającego jej tożsamość, w sytuacji gdy budzi ona uzasadnione wątpliwości akceptanta. Akceptant posiada również prawo, w sytuacji jeżeli tego typu działanie przewidziane jest w umowie z agentem rozliczeniowym, zatrzymania elektronicznego instrumentu płatniczego. Może mieć to miejsce w przypadkach nieważności lub zastrzeżenia elektronicznego instrumentu płatniczego, niezgodności podpisów złożonych na elektronicznym instrumencie płatniczym i dokumencie obciążeniowym, stwierdzenia posługiwania się elektronicznym instrumentem płatniczym przez osobę nieuprawnioną oraz w sytuacji otrzymania od agenta rozliczeniowego polecenia zatrzymania elektronicznego instrumentu płatniczego. Ponadto akceptant ma obowiązek nieudostępniania danych o osobach posługujących się elektronicznymi instrumentami płatniczymi osobom nieuprawnionym oraz przedsiębrania środków przeciwdziałających możliwości nieprawidłowego ich użycia lub skopiowania.
Ostatnim obowiązkiem akceptanta, przewidzianym przez ustawodawcę, jest oznaczenie miejsca, w którym możliwe jest dokonywanie transakcji przy użyciu elektronicznych instrumentów płatniczych w sposób jednoznacznie określający, jakimi instrumentami płatniczymi można dokonywać transakcji. W praktyce będą to naklejki bądź minibannery zawierające logo systemów płatniczych tożsame z logo, które umieszczone jest na elektronicznych instrumentach płatniczych akceptowanych przez dany punkt. Materiały te akceptanci powinni otrzymać od agenta rozliczeniowego, z którym zawarli umowę.
Również na agentów rozliczeniowych ustawodawca nałożył ustawowe obowiązki, w tym również obowiązki wobec akceptantów. Problematyka ta zostanie poruszona w następnym artykule z tego cyklu.