13 października 2019 r. weszły w życie przepisy dotyczące Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). W myśl nowych regulacji niemal wszystkie spółki prawa handlowego w Polsce zostały zobligowane do przekazywania informacji o beneficjentach rzeczywistych do wspomnianego rejestru.
To kolejny krok w kierunku uszczelniania obowiązującego systemu prawnego i zwiększania efektywności środków podejmowanych w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Zgodnie z założeniem ustawodawcy stworzenie tego elektronicznego, jawnego i nieodpłatnego rejestru ma zapewnić przejrzystość transakcji finansowych oraz zagwarantować bezpieczeństwo obrotu, a wprowadzenie możliwości nakładania administracyjnych kar pieniężnych w wysokości do 1 mln zł ma zmotywować przedsiębiorców do rzetelnego wypełniania ustawowych obowiązków. Należy zaznaczyć, że ustawa nie przewiduje możliwości odstąpienia od wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej. Przedsiębiorcy nie będą mogli skorzystać także z odpowiednika instytucji tzw. czynnego żalu, znanej na gruncie przepisów karnoskarbowych, która pozwala na uniknięcie negatywnych konsekwencji niedopełnienia ustawowych obowiązków w terminie.
W praktyce jednak ustalanie i identyfikowanie beneficjentów rzeczywistych budzi szereg trudności, a ustawa jedynie mnoży wątpliwości interpretacyjne. Co do zasady, beneficjentem rzeczywistym jest osoba fizyczna, która posiada ponad 25 proc. udziałów lub akcji w badanej spółce, a jeżeli nie ma możliwości ustalenia udziałów lub akcji – osoba zajmująca wyższe stanowisko kierownicze.
O ile ustalenie beneficjenta rzeczywistego w przypadku, gdy spółka nie ma żadnych powiązań własnościowych z innymi spółkami, wydaje się oczywiste i nie budzące zastrzeżeń, to zgoła inaczej jest w przypadku istnienia skomplikowanych struktur własnościowych wielu spółek.
Wyzwanie dla przedsiębiorców
Niejednokrotnie prawidłowe ustalenie i utworzenie sieci powiązań pomiędzy spółkami stanowi duże wyzwanie dla przedsiębiorców. Wystarczy bowiem, że w „łańcuchu” powiązań znajdzie się osoba prawna niebędąca jednocześnie spółką prawa handlowego, w której nie ma udziałów ani akcji, zaś z uwagi na rozproszenie kompetencji w regulacjach wewnętrznych, osób zajmujących stanowiska kierownicze jest bardzo wiele.
Kolejną trudnością, która może spotykać przedsiębiorców w praktyce, jest wysoka fluktuacja uprawnień właścicielskich. Nie można bowiem pominąć faktu, że gospodarka należy do jednych z najbardziej dynamicznych obszarów – zmiana struktur własnościowych w jednej spółce będzie mogła wpływać na wszystkie pozostałe spółki znajdujące się w sieci powiązań. Ustawowy termin siedmiu dni na zgłoszenie zmian do CRBR jest nie tylko bardzo krótki, ale także będzie wiązał się z kolejnymi pytaniami – czy zmianą jest już sama czynność prawna wpływająca na strukturę własnościową, czy zmianą jest dopiero zaktualizowanie tych danych w Krajowym Rejestrze Sądowym?
Przepis art 60 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu wskazuje, że termin siedmiu dni na zgłoszenie danych o beneficjencie liczony jest od dnia wpisu spółki do KRS, jednak nie stosuje analogicznego rozwiązania przy dokonywaniu zmian w istniejących spółkach. Tym samym należałoby więc uznać, że jest to termin siedmiu dni od dokonania czynności prawnej wpływającej na strukturę własnościową spółki.
Wątpliwości pojawiają się także w przypadku, gdy zaniechanie dokonania zmian w CRBR przez jedną ze spółek pociągnie za sobą opóźnienie innych spółek w dokonaniu zmian. Istotne znaczenie ma także, czy pozostałym spółkom, na które w wyniku opóźnienia jednej z nich także nałożono kary pieniężne, będą przysługiwały jakiekolwiek roszczenia w stosunku do spółki spóźnionej. Tej kwestii ustawodawca także dotychczas nie uregulował.
Kolejna nowelizacja
Nieustannie trwające prace nowelizacyjne potwierdzają potrzebę dalszego porządkowania obowiązującego systemu. 18 października 2019 r. Senat przyjął bowiem bez poprawek kolejną nowelizację ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
Ustawodawca w tym akcie zdecydował się m.in. na rozszerzenie katalogu podmiotów, na które będzie można nałożyć kary pieniężne związane z brakiem realizacji ustawowych obowiązków. Według nowych założeń sankcje finansowe mogą dotyczyć nie tylko członków zarządu, ale także kadry kierowniczej wyższego szczebla oraz pracowników zajmujących kierownicze stanowiska, odpowiedzialnych za przestrzeganie przepisów ustawy.
Nieprecyzyjne przepisy, które są wprost transponowane z unijnego porządku, budzą niezwykle dużo wątpliwości interpretacyjnych. Jednocześnie konsekwencjami niejasnych regulacji zostali obarczeni przedsiębiorcy, a odmienne interpretacje dotyczące zakresu informacji zgłaszanych do rejestru mogą przynieść rujnujące skutki finansowe dla wielu podmiotów gospodarczych. Tym samym należy oczekiwać na konkretyzowanie obowiązujących przepisów, które nie tylko pozwoli przedsiębiorcom na uniknięcie surowych konsekwencji, ale umożliwi ustawodawcy pełną realizację założonych celów.
Niepokojącym wydaje się jednak sposób dążenia do uszczelniania systemu gospodarczego poprzez wprowadzanie coraz szerszego katalogu środków represyjnych i rozszerzanie zakresu podmiotowego stosowania ustawy bez jednoczesnego ujednolicania i precyzowania brzmienia przepisów w taki sposób, aby nie budziły one tylu wątpliwości w zakresie ich stosowania.