Dziś wchodzi w życie nowelizacja ustawy o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2204 ze zm.), która nakłada dodatkowe obowiązki na organy państwa w przypadku, gdy przejęty przez nie prywatny grunt zostanie wykorzystany niezgodnie z pierwotnym celem.
Warunki zwrotu wywłaszczonych nieruchomości określa znowelizowany art. 136 ustawy. Przewiduje on, że jeśli wywłaszczony grunt został wykorzystany na inny cel, niż wskazano w decyzji o wywłaszczeniu, były właściciel lub jego spadkobierca mają prawo domagać się zwrotu nieruchomości.
Nowelizacja jest realizacją orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w tej sprawie, a konkretnie wyroków z 14 lipca 2015 r. (sygn. akt SK 26/14) i 12 grudnia 2017 r. (sygn. akt SK 39/15). W pierwszym z nich TK kwestionował uzależnienie zwrotu nieruchomości od zgody wszystkich współwłaścicieli lub ich spadkobierców, a w drugim zanegował brak możliwości ubiegania się o zwrot nieruchomości nabytych na podstawie umowy, o której mowa w art. 114 ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Dlatego nowe przepisy wyraźnie stanowią, że prawo do domagania się zwrotu ma także właściciel części nieruchomości lub udziału w niej, a przepisy o zwrocie stosuje się do nieruchomości przekazanych umownie. Były właściciel (spadkobierca) musi jednak oddać otrzymane wcześniej odszkodowanie lub zapłatę za nieruchomość. Ponadto nowelizacja daje 12 miesięcy na dochodzenie zwrotu wszystkim, których wniosek nie został wcześniej uwzględniony lub złożony ze względu na brak zgody innych właścicieli.
Nowe przepisy przewidują, że roszczenie o zwrot gruntu wygasa 20 lat po uprawomocnieniu się decyzji. Jeśli jednak termin ten minął przed wejściem w życie nowelizacji lub do jego upływu został mniej niż rok, uprawniony wciąż ma 12 miesięcy na dochodzenie zwrotu.
Ustawa nakłada też na organy państwa obowiązek bardziej aktywnego działania. W przypadku nieznanego adresu byłego właściciela lub spadkobiercy nieruchomości organ musi poszukiwać go przez publikację obwieszczenia. Jeśli zaś do starosty wpłynie wniosek o zwrot części nieruchomości lub udziału w niej, jest on zobowiązany zawiadomić innych współwłaścicieli.
Termin na żądanie zwrotu pozostaje bez zmian i wynosi 3 miesiące od otrzymania informacji, że nieruchomość wykorzystano niezgodnie z pierwotnym celem, lub że jest ona niepotrzebna dla wykonania tego celu. Wówczas bowiem odpada prawna przyczyna wywłaszczenia.