Jak przenieść własność nieruchomości na rzecz gminy lub Skarbu Państwa?
Od 11 października 2008 r. obowiązuje nowelizacja z 23 lipca 2008 r. kodeksu cywilnego oraz prawa o notariacie. Geneza nowelizacji sięga wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 marca 2005 r., który orzekł o niezgodności z konstytucją art. 179 k.c. dotyczącego instytucji zrzeczenia się prawa własności nieruchomości. Analizując charakter prawny zrzeczenia się nieruchomości i jego skutki w postaci nabycia praw i zobowiązań przez gminę, TK wykazał, że art. 179 k.c. odbiegał od reguł, na których opierają się konstrukcje cywilistyczne. Na jego podstawie dowolny podmiot, dokonując w pełni swobodnej, jednostronnej czynności prawnej, oderwanej od przyczyn gospodarczych, mógł doprowadzić do nabycia przez gminę, nawet wbrew jej woli, własności nieruchomości. Potencjalnie mogło to prowadzić do przerzucenia na właściciela publicznego ciężaru finansowego związanego z nieruchomością, w tym zarówno odpowiedzialności za obciążenia nieruchomości, jak i koszty zabezpieczenia zdewastowanej nieruchomości.
W toku prac nad nowelizacją k.c. zgłaszane były różne propozycje zmiany regulacji odnoszących się do zrzeczenia własności nieruchomości. W projekcie rządowym zrzeczenie się nieruchomości warunkowano wcześniejszym złożeniem przez właściciela zaproszenia do zawarcia umowy przekazania własności nieruchomości gminie. Dopiero jeśli strony nie doszły do porozumienia w terminie sześciu miesięcy, właściciel mógł się jej jednostronnie zrzec nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa. W projekcie senackim zrzeczenie się nieruchomości przez właściciela na rzecz Skarbu Państwa uzależniano od zgody starosty. Ostatecznie uchwalona nowelizacja przyjęła model przekazania nieruchomości przez właściciela w postaci umowy. W konsekwencji, do k.c. wprowadzono nowy ustawowy typ umowy w postaci umowy przekazania. Zgodnie z nowym art. 9021 k.c. właściciel może przenieść w drodze umowy własność nieruchomości na gminę albo na Skarb Państwa, natomiast pierwszeństwo w przejęciu tej nieruchomości ma gmina. Skarb Państwa może zawrzeć umowę przekazania nieruchomości dopiero wówczas, gdy gmina nie skorzystała z zaproszenia do zawarcia umowy w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia zaproszenia albo wcześniej, w sytuacji gdy gmina podjęła decyzję negatywną.
Przyjęta konstrukcja umowy przekazania nieruchomości realizuje zasada swobody woli, oznaczającą prawo każdego podmiotu do decydowania poprzez czynności prawne o własnej sytuacji prawnej oraz brak możliwości jednostronnego kształtowania sytuacji innego podmiotu. Z drugiej strony, efektywność umowy przekazania nieruchomości i wykluczenie jej iluzorycznego charakteru zależeć będzie w dużej mierze od dobrej praktyki urzędniczej.