Coraz częściej zawierane są umowy pożyczki, w których spłata zobowiązania może nastąpić w drodze przeniesienia własności nieruchomości.
ORZECZENIE
Spółka S., w której członkiem jednoosobowego zarządu był Stefan P., pod koniec lat 90., a także w 2000 roku była zadłużona. W 1999 roku Stefan P. zwrócił się do spółki K. o udzielenie pożyczki w wysokości 300 tys. zł. Strony porozumiały się i doszło do zawarcia umowy. Stefan P. w imieniu swojej spółki zobowiązał się do zwrotu pożyczki w ciągu miesiąca, a jeśli nie, do przeniesienia na wierzyciela własności nieruchomości.

Niezwrócona pożyczka

Pożyczka nie została zwrócona. 2 marca 2000 r. doszło do zawarcia aktu notarialnego, który podpisał w imieniu spółki S., i na jego podstawie własność nieruchomości przeszła na spółkę K. Doszło do zmiany wpisu w księdze wieczystej. Po pewnym czasie spółka S. wystąpiła do sądu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, tzn. wpisania jej z powrotem jako właściciela. Twierdziła, że akt notarialny jest nieważny, bo sporządzony został na podstawie umowy pożyczki, w której zastrzeżono możliwość cesji nieruchomości, ale nie miała ona formy aktu notarialnego.

Wyłączona świadomość

W czasie podpisywania zarówno pierwszej, jak i drugiej umowy Stefan P. miał wyłączoną świadomość, bo był pod wpływem alkoholu, o czym przedstawiciele spółki K. wiedzieli.
Sąd I instancji uwzględnił powództwo. Stwierdził, że umowa pożyczki jest nieważna, ponieważ przewidywała możliwość przeniesienia nieruchomości, a zatem powinna mieć formę aktu notarialnego, zgodnie z art. 158 kodeksu cywilnego. Skoro tak, to nieważny jest sporządzony na jej podstawie akt notarialny. Obie umowy są nieważne także dlatego, że Stefan P. działał w sytuacji wyłączającej świadomość (art. 82 k.c.).
Spółka K. odwołała się, a sąd II instancji powództwo oddalił. Uznał, że umowa pożyczki przewidywała zwolnienie się z długu przez cesję nieruchomości, co jest zgodne z art. 453 k.c. Ponieważ nie miała formy aktu notarialnego, zobowiązanie przemienne było nieważne. Ale to nie znaczy, że umowa pożyczki była nieważna, doszła do skutku, bo pieniądze zostały wydane i należy je zwrócić. Powód natomiast nie wykazał stanu wyłączającego świadomość.

Skarga kasacyjna

Od wyroku powódka wniosła skargę kasacyjną, ale Sąd Najwyższy oddalił ją. Podkreślił, że powoływanie się na nadużywanie alkoholu przez Stefana P. to za mało, by wykazać, że działał w stanie wyłączającym świadomość. Sąd apelacyjny trafnie orzekał na podstawie art. 453 k.c. Przepis ten przewiduje świadczenie pierwotne i wtórne. Tym wtórnym może być cesja nieruchomości, zaś przeniesienie prawa własności nieruchomości może mieć swoją przyczynę w umowie pożyczki. W ostatnim czasie obserwuje się szersze już zjawisko - zawieranie umów pożyczek, których spłatą może być przeniesienie własności.
Sygn. Akt. IV CSK 149/08
INNE ŚWIADCZENIE
Z art. 453 k.c. wynika, że w sytuacji, gdy dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa.