W Dzienniku Gazeta Prawna z 22 grudnia 2015 r. (nr 248) prof. Ryszard Piasecki wyraził warte zainteresowania uwagi dotyczące jakości dyskusji o gospodarce i przyjętym w Polsce modelu gospodarczym („Czy nauka ekonomii wspiera praktykę gospodarczą?”). Polecam lekturę. Przewodnie myśli to: niska jakość dyskusji ekonomicznej, niemal brak w niej wkładu kadry naukowej krajowych uczelni ekonomicznych (dalej: ekonomiści), zastępowanie polityki gospodarczej neoliberalizmem, prywatyzacją i sprowadzaniem kapitału zagranicznego. Autor wskazuje i ocenia negatywnie wiele faktów z naszej najnowszej historii gospodarczej. Sugerując przy tym, że brak udziału ekonomistów w dyskusjach zubożył polskie przemiany i ograniczył osiągnięcia 26-lecia.
Zgadzam się z tym, że ekonomiści niemal nie uczestniczą w dyskusjach o polityce makroekonomicznej w mediach. Podobnie, że to ekonomiści powinni być w gronie liderów i moderatorów dyskusji o polityce gospodarczej. Bo któż inny? To ich wiedzą i badaniami powinni się wspierać m.in. politycy.
Mnie również marzy się wyższa jakość dyskusji i zmniejszenie chaosu w wymianie poglądów. Jednak udaje mi się trafiać w wysokonakładowych mediach na to, czego prof. Piasecki poszukuje. Być może nie zawsze wypowiadają się osoby najbardziej kompetentne. No, ale skoro naukowcy wypowiadać się nie chcą.
Profesor Piasecki ubolewa nad skromnym udziałem ekonomistów w dyskusjach, ale jednocześnie deprecjonuje innych uczestników dyskusji ekonomicznych. Odmawia im odpowiedniego merytorycznego przygotowania i zarzuca uleganie modnym teoriom ekonomicznym. Krótko mówiąc: jedni w debacie publicznej udziału brać nie chcą (naukowcy!), a pozostali nie powinni. To niesprawiedliwa i bardzo krzywdząca ocena. W dyskusji ma prawo brać udział każdy. Natomiast nie każdą opinię trzeba brać pod uwagę.
Byłoby lepiej, gdybyśmy jako kryterium oceny przyjęli wyniki, doświadczenie i warsztat pracy. Wątpię, by przejście ścieżki naukowej po tytuł doktora czy profesora ekonomii było jedyną gwarancją wysokich kwalifikacji.
Niedawno z ciekawości spojrzałem na wykaz prac z dziedziny polityki gospodarczej i społecznej jednej z polskich publicznych uczelni ekonomicznych, w tym materiały z kilku konferencji naukowych. W większości były to prace i prelekcje o charakterze teoretycznych rozważań. W skromnym stopniu przekładalne na nasze bieżące problemy i często bez odniesień do naszej rzeczywistości. Być może to odosobniony przykład. Odnoszę wrażenie, że niemała część kadry naukowej polskich uczelni nie jest zainteresowana wychodzeniem poza swój świat teorii, konferencji, pracy naukowej i dydaktycznej. Po prostu nie czują potrzeby publicznego przekazu i konfrontowania poglądów. Nie są też do tego obligowani przez uczelnie.
Prowadzenie jakiejkolwiek publicznej dyskusji wymaga od jej uczestników operowania tymi samymi pojęciami i zgodności co do faktów. Lektura ocen polskiej polityki gospodarczej zawartych w tekście prof. Piaseckiego wzbudza wiele pytań, a miejscami zdziwienie. Odniosę się do wybranych.
Profesor Piasecki zdaje się twierdzić, że neoliberalizm zawładnął głowami polskich decydentów gospodarczych z chwilą rozpoczęcia transformacji i zastąpił politykę gospodarczą. Spójrzmy na fakty. Udział wydatków publicznych przekracza w Polsce wartość 40 proc. (dane: Eurostat) w relacji do PKB. W okresach kryzysowych rząd ratuje gospodarkę deficytami finansów publicznych (kilka lat temu ok. 8 proc. w relacji do PKB!). Gospodarki o takiej skali transferów nie sposób nazwać neoliberalną.
Ocenę dotychczasowej polityki gospodarczej w Polsce prof. Piasecki próbuje opisać (czy raczej ośmieszyć), przytaczając legendarny już bon mot ministra Syryjczyka: „Nasza strategia polega na braku strategii”. Nadużywanie przerysowań i nadawanie etykiet, które z rzeczywistością mają niewiele wspólnego, jest przekleństwem polskiej debaty publicznej od lat. W mojej ocenie słowa te były reakcją na realia dekady lat 90. Wielkich marzeń, które trzeba było konfrontować z bieżącymi możliwościami, wątpliwą skutecznością niektórych polityk czy też oderwaniem pewnych ich twórców i pomysłodawców od wolnorynkowych realiów gospodarczych.
Od lat interesuję się historią polskich przemian. Zawodowo związany byłem z rynkiem finansowym i analizami sektorowymi. Zapewniam, że w Polsce prowadzono i prowadzi się wiele polityk. W gospodarce: od skali makro po mikro i w przeróżnych przekrojach. Można je różnie oceniać, ale nie można im zaprzeczać. To, co osiągnęliśmy po 26 latach, nie byłoby możliwe, gdybyśmy zdali się tylko i wyłącznie na siły wolnego rynku.
Daję wyższą niż prof. Piasecki notę naszym przemianom i osiągniętym rezultatom. Skuteczność polityki gospodarczej i polityk cząstkowych wyznaczały: możliwości, trafność stawianych diagnoz i prognoz oraz oczekiwania (niekiedy mało realne). Mamy sektory z sukcesami, ale mieliśmy i próbę utrzymania za wszelką cenę wielkich stoczni, próbując realizować pomysły sprzeczne z tym, co działo się wokół nas. I nie jest to bynajmniej jedyny przykład buńczucznych zapowiedzi i straconych pieniędzy.
Profesor Piasecki przytoczył przykład Orlenu, sugerując brak rozsądnej polityki tej firmy i jej wkładu w rozwój kraju. Fakty zdają się wskazywać na coś innego. Obecna pozycja Orlenu to nie wynik działania ślepych sił rynkowych, ale świadomej polityki (wielokrotnie modyfikowanej) prowadzonej wobec sektora paliwowo-dystrybucyjnego i chemicznego od lat 90. Wolny rynek zapewniał jedynie konstruktywną konfrontację z potrzebami konsumentów i konkurencją. Pozycja Orlenu w strukturze gospodarczej Polski jest moim zdaniem satysfakcjonująca.
Trudno dobierać argumenty do obrony powyższego i innych zarzutów zawartych w komentowanym tekście, ponieważ Pan Profesor skoncentrował się głównie na wyrażeniu rozczarowania. Jest to zresztą znamienne dla wielu ekonomistów. To szalenie utrudnia wymianę argumentów i stawia polemistów, w tym przypadku mnie, w kłopotliwej sytuacji.
Słowa prof. Piaseckiego potwierdzają zawrotną karierę pojęcia „polityka” wśród ekonomistów. Tak jakby ekonomiści uważali, że są powołani do tworzenia polityk. To ma być remedium na wszystkie polskie wyzwania. Niepotrzebnie też pojęcie „polityka” jest konfrontowane z wolnym rynkiem. Tu raczej chodzi o szukanie zdrowych proporcji między rynkiem a rolą państwa jako inicjatora zmian w celu zbudowania silnej i elastycznej gospodarki. Takiej, która bez większych problemów mogła funkcjonować w warunkach wolnorynkowych. Zresztą podany wyżej wskaźnik redystrybucji jednoznacznie wskazuje, że w Polsce politykę społeczną i gospodarczą się prowadzi. Nam pozostaje się spierać o jej skuteczność i priorytety.
„Czy nauka ekonomii wspiera praktykę gospodarczą?”. Nie w takim stopniu, jak mogłaby czy powinna. Profesor Piasecki winą za niedostateczny udział naukowców w debacie próbuje obarczyć otoczenie. Powstał w ten sposób obraz środowiska naukowego, które warunkuje swój udział w debacie. Naukowcy chcą szacunku, przyjęcia a priori ich merytorycznej przewagi nad innymi, zabiegania o ich opinie, no i dodatkowych nakładów finansowych. Moim zdaniem merytoryczną przewagę zapewne najlepiej będzie udowodniać w publicznej debacie.