Ograniczenia terytorialne dystrybucji stanowią jedną z barier swobodnego przepływu towarów, a tym samym godzą bezpośrednio w fundamentalne zasady wspólnego rynku. Z tego powodu zawarte w porozumieniach dystrybucyjnych klauzule ograniczające dystrybutorowi (określanemu jako „nabywca”) obszar, na którym może sprzedawać towary objęte porozumieniem, uważane są za niedozwolone i zaliczane do tzw. zasadniczych ograniczeń konkurencji.

Podobnie jak w przypadku innych ograniczeń konkurencji ustawodawca przewidział jednak wyjątki od zakazu ograniczeń terytorialnych. Wyjątki te określone są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2002 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, które statuuje tzw. wyłączenie blokowe dla porozumień wertykalnych dotyczących zakupu, sprzedaży lub odsprzedaży towarów.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia dostawca może zakazać nabywcy prowadzenia sprzedaży towarów objętych porozumieniem na obszarze, który uprzednio „przydzielił” innemu nabywcy lub który zatrzymał dla siebie. Ograniczenie takie jest dopuszczalne, jeżeli nie utrudnia klientom nabywcy sprzedaży towarów objętych porozumieniem oraz jeżeli dotyczy tylko tzw. sprzedaży aktywnej. Pod pojęciem aktywnej sprzedaży rozumie się aktywne działania nabywcy podejmowane w celu zwiększenia sprzedaży lub pozyskiwania nowych klientów, w tym w szczególności prowadzenie działań reklamowych lub promocyjnych, tworzenie oddziałów lub organizowanie centrów dystrybucji na określonym obszarze.
Podział sprzedaży na aktywną i pasywną ma niezwykle istotne znaczenie przy analizowaniu dopuszczalności ograniczeń terytorialnych zawartych w porozumieniach dystrybucyjnych. O ile ograniczanie nabywcy sprzedaży aktywnej uznaje się za usprawiedliwione (przede wszystkim potrzebą ochrony sieci dystrybucji), o tyle zakazywanie mu jakiejkolwiek działalności na określonym obszarze jest bezwzględnie niedozwolone. Dystrybutor musi zachować możliwość tzw. sprzedaży biernej, czyli odpowiadania na zamówienia spoza jego obszaru złożone przez klientów, których aktywnie nie poszukiwał. Według wytycznych Komisji Europejskiej do sprzedaży biernej zalicza się również ogólne reklamy oraz promocję w mediach i w internecie, które docierają do klientów na wyłącznych obszarach przydzielonych innym dystrybutorom. Generalnie korzystanie z internetu nie jest uważane za formę sprzedaży czynnej na takich obszarach, gdyż przekaz dociera tam ze względu na stosowaną technologię, nie zaś ze względu na zamiar dystrybutora. Jeżeli klient odwiedza stronę internetową dystrybutora i składa zamówienie, wówczas realizacja tego zamówienia przez dystrybutora stanowi sprzedaż bierną.
Bardzo często spotykaną formą ograniczenia terytorialnego odsprzedaży jest zobowiązanie nabywcy do kierowania zamówień otrzymanych od klientów spoza przydzielonego mu obszaru do dostawcy lub do innych nabywców (dystrybutorów ustanowionych dla danego obszaru). Tego typu ograniczenie wykracza poza dopuszczalny zakaz sprzedaży aktywnej, gdyż uniemożliwia nabywcy sprzedaż bierną. Ochrona obszarów przydzielonych dystrybutorom na wyłączność nie może iść aż tak daleko, aby uniemożliwiać klientom zaopatrywanie się u dystrybutorów konkurencyjnych wobec dystrybutorów z ich własnego obszaru. Dystrybutorzy muszą mieć możliwość realizacji zamówienia skierowanego do nich spoza przydzielonego im obszaru, w przeciwnym bowiem wypadku mamy do czynienia z absolutnym ograniczeniem terytorialnym, bezwzględnie zakazanym przez przepisy prawa ochrony konkurencji.
DARIUSZ TOKARCZUK
partner zarządzający Kancelaria Prawna GLN
Dariusz Tokarczuk, partner zarządzający Kancelaria Prawna GLN / DGP