Masowy i coraz bardziej globalny charakter współczesnego obrotu powoduje, że konsument – będący finalnym odbiorcą towarów i usług – potrzebuje czasu, aby spośród mnogości ofert umieszczanych na rynku przez profesjonalistów wybrać taką, która najlepiej odpowiada jego potrzebom. Profesjonaliście zależy zaś na dotarciu do jak największej liczby konsumentów w możliwie najkrótszym okresie – przede wszystkim zanim ubiegną go konkurenci.

Agnieszka Łupińska radca prawny Kancelaria Prawna GLN Z tymi zasadniczo sprzecznymi ze sobą interesami konsumenta i profesjonalisty wiążą się przepisy przewidujące ustawowe prawo odstąpienia. Stanowią one jedną z prawnych gwarancji ochrony konsumenta jako tzw. słabszej strony umowy, zapewniając mu możliwość wycofania się z transakcji zawartej z profesjonalistą bez podawania przyczyn i bez konieczności zapłaty odszkodowania z tego tytułu. Konsument ma prawo odstąpić m.in. od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa oraz od umowy zawartej na odległość w rozumieniu ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Do umów zawartych na odległość zalicza się powszechnie spotykane umowy sprzedaży wysyłkowej, a także transakcje realizowane za pośrednictwem internetu. Konsument, który w takim trybie zawarł umowę z profesjonalistą, ma prawo zrezygnować z zakupu nie później niż w terminie dziesięciu dni od daty zawarcia umowy (jeżeli mamy do czynienia z zakupem usługi) lub od dnia wydania rzeczy (jeżeli umowa dotyczy zakupu towarów). Dodatkowo, swobodę konsumenta w korzystaniu z prawa odstąpienia gwarantują przepisy przewidujące skuteczność odstąpienia również w odniesieniu do umowy pożyczki lub kredytu zaciągniętych przez konsumenta w celu finansowania niedoszłych zakupów. W przypadku zawieranych na odległość umów o usługi finansowe, terminy odstąpienia są nawet dłuższe – 14 lub 30 dni w zależności od rodzaju usługi. Prawo odstąpienia od umowy w terminie 10 dni od jej zawarcia przyznaje konsumentowi również ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim. To samo uprawnienie przewiduje ustawa z dnia 13 lipca 2000 r. o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Ustawa ta reguluje problematykę tzw. timesharingu, przy czym w tym przypadku termin do skorzystania z prawa odstąpienia rozpoczyna się w dniu doręczenia konsumentowi dokumentu umowy. Uprawnienia przyznane konsumentowi na mocy powyżej wspomnianych przepisów, niezależnie od towarzyszących im ograniczeń i wyłączeń, służą wymuszeniu rzeczywistej równowagi stron, która nie występuje samoistnie w tego typu umowach ze względu na krańcowo różną pozycję rynkową konsumenta i profesjonalisty. Ustawowe uprzywilejowanie konsumenta w stosunkach z profesjonalistą wyraża się nie tylko w przyznaniu temu pierwszemu dodatkowego czasu na ochłonięcie po transakcji (z ang. cooling off period), lecz także w nałożeniu na tego drugiego szeregu obowiązków informacyjnych. Jednym z istotniejszych obowiązków przedsiębiorcy kierującego do konsumenta ofertę zawarcia jednej z umów, o których mowa powyżej, jest poinformowanie go o przysługującym mu prawie do odstąpienia od umowy. W niektórych przypadkach profesjonalista powinien nawet wręczyć konsumentowi wzór oświadczenia o odstąpieniu. Zwłoka lub zaniechanie w przekazaniu konsumentowi wszystkich informacji wymaganych w tym zakresie skutkuje odpowiednim przedłużeniem terminów na odstąpienie od umowy, zasadniczo nawet do trzech miesięcy.