Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się zawsze z upływem 10 lat, niezależnie od tego, kiedy ujawniła się i powstała szkoda.

Jarosław Chałas partner zarządzający Kancelaria Chałas i Wspólnicy W orzecznictwie Sądu Najwyższego można było do niedawna wyróżnić dwa kierunki interpretacji art. 442 par. 1 zdanie drugie kodeksu cywilnego. Według jednego literalne brzmienie art. 442 k.c. wskazuje na to, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się zawsze po upływie 10 lat od zdarzenia wywołującego szkodę. Bez znaczenia pozostaje nie tylko chwila powzięcia przez poszkodowanego wiadomości o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia, ale także chwila ujawnienia, a nawet powstania szkody. Oznaczać to może, że określone roszczenie przedawni się zanim nie tylko stanie się wymagalne, ale nawet zanim w ogóle powstanie. Za taką interpretacją przepisu art. 442 k.c. przemawia wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna. Przyjęcie tego kierunku interpretacji skutkować może pozbawieniem poszkodowanego ochrony swych praw, które jeszcze nie powstały, ze względu na przedawnienie się roszczeń. Dotyczy to w szczególności szkód na osobie, związanych z błędami lekarskimi albo wyrządzonych osobom małoletnim. Drugi pogląd natomiast daje wyraz stwierdzeniu, iż roszczenie odszkodowawcze nie może ulec przedawnieniu, zanim wystąpi szkoda i jest poparty względami natury słusznościowej. Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej sygn. akt III CZP 84/05 z 17 lutego 2005 r. rozwiał wszelkie wątpliwości w powyższym zakresie i orzekł, że jedynym słusznym poglądem jest ten, z którego wynika, iż roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się zawsze z upływem 10 lat, niezależnie od tego, kiedy ujawniła się i powstała szkoda. Zdaniem Sądu Najwyższego, art. 442 par. 1 zdanie 2 k.c. dotyczy roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym niezależnie od tego, jakie dobro uznało uszczerbku i niezależnie od rodzaju szkody. Z wykładni językowej omawianego przepisu wynika, iż dla określenia początku biegu przedawnienia przewidzianego w tym przepisie nie ma znaczenia, kiedy szkoda powstała i ujawniła się oraz czy i kiedy dowiedział się o niej poszkodowany. Przepisem ogólnym określającym początek biegu przedawnienia jest art. 120 k.c., według którego bieg ten – z wyjątkiem roszczeń o zaniechanie – rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się lub stałoby się wymagalne. Liczne przepisy kodeksu cywilnego – w tym przepis art. 442 par. 1 zdanie 2 k.c. – i innych ustaw zawierają jednak postanowienia, z których wynika, że bieg przedawnienia określonych roszczeń może rozpocząć się w innej chwili. Dzień, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę, stanowi początek dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody, po upływie którego definitywnie nie można żądać jej naprawienia. Ograniczenie takie służy przede wszystkim stabilności i pewności stosunków społecznych, co stanowi podstawowy cel instytucji przedawnienia. Należy pamiętać, iż zapobieżeniu niekorzystnym dla poszkodowanego skutkom przewidzianego w art. 442 par. 1 zdanie 2 k.c. przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, gdy szkoda jeszcze nie powstała, może służyć przyjęta w orzecznictwie konstrukcja powództwa o ustalenie odpowiedzialności sprawcy za szkodę przyszłą, którego wytoczenie powoduje przerwanie biegu przedawnienia. Możliwe jest też uznanie zarzutu przedawnienia roszczenia za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Norma art. 5 k.c. ma jednak charakter wyjątkowy i może być zastosowana tylko po wykazaniu wyjątkowych okoliczności.