Specjalne strefy ekonomiczne to nie tylko przywileje dla przedsiębiorców, którzy mogą prowadzić działalność, korzystając z pomocy publicznej. To również szansa dla samorządów na rozwój społeczno-gospodarczy regionu, na którego teren są przyciągani inwestorzy tworzący nowe miejsca pracy dla mieszkańców
Obecnie w Polsce działa 14 specjalnych stref ekonomicznych zajmujących pod koniec stycznia tego roku łączny obszar o powierzchni ponad 13 tys. ha. Strefą jest wyodrębniony na podstawie specjalnych przepisów i niezamieszkany teren, na którym może być prowadzona działalność gospodarcza na specjalnych uprzywilejowanych warunkach. Tworzy się ją zawsze w celu przyspieszenia rozwoju gospodarczego części terytorium kraju, co ma być osiągnięte np. przez rozwój eksportu, powstawanie nowych miejsc pracy czy zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej.

Ustanawianie stref

Zasady i tryb ustanawiania specjalnych stref ekonomicznych (dalej SSE) na terytorium Polski, zarządzania takimi strefami oraz szczególne zasady i warunki prowadzenia na ich terenie działalności gospodarczej określa ustawa z 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych.
Tworzenie stref odbywa się w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które jest wydawane na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki. Zanim jednak dojdzie do przedłożenia wniosku rządowi, minister musi uzyskać opinię zarządu województwa, w którym ma powstać strefa, oraz zgodę rady gminy właściwej ze względu na położenie strefy. Resortowy wniosek musi ponadto zawierać analizę przewidywanych skutków społecznych i ekonomicznych ustanowienia strefy.
Rozporządzenie w sprawie ustanowienia strefy precyzuje nazwę, teren i granice strefy, zarządzającego strefą oraz okres, na jaki ustanawia się strefę. Przyjęte powyżej rozwiązania muszą w każdym przypadku uwzględniać potrzebę zapewnienia realizacji celów związanych z rozwojem gospodarczym na terenie obejmowanym strefą.
W rządowym rozporządzeniu musi znaleźć się również szereg warunków, na jakich będzie funkcjonowała strefa i podmioty wykonujące tam działalność gospodarczą. W pierwszej kolejności są tam ujęte przedmioty działalności gospodarczej, na które nie będzie wydawane zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie danej strefy, uprawniające do korzystania z pomocy publicznej. Ważna jest również maksymalna wielkość pomocy publicznej, którą będzie można udzielić przedsiębiorcy na podstawie takiego zezwolenia.
W rozporządzeniu muszą zostać ponadto określone warunki uznawania wydatków za wydatki poniesione na inwestycję na terenie strefy, a także ich minimalna wysokość. Jeżeli chodzi o inwestycje, to przepisy muszą z góry regulować ich koszty, które mogą być uwzględniane przy obliczaniu wielkości pomocy publicznej dla przedsiębiorców oraz sposób dyskontowania kosztów inwestycji i wielkości pomocy publicznej na dzień uzyskania zezwolenia. Wszystkie przyjęte w rozporządzeniu kryteria i limity udzielanej pomocy muszą być zgodne z prawem Unii Europejskiej.

Zakres terytorialny

Zasadą jest, że SSE mogą być ustanawiane wyłącznie na gruntach stanowiących własność zarządzającego, Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, związku komunalnego lub będących w użytkowaniu wieczystym zarządzającego.
W drodze wyjątku strefa może być ustanowiona także, jeżeli nabycie przez zarządzającego lub jednostkę samorządu terytorialnego prawa do takich gruntów wynika z umowy zobowiązującej, która przewiduje ustanowienie strefy jako jedyny warunek nabycia.
Poza tym część strefy może obejmować grunty stanowiące własność lub użytkowanie wieczyste podmiotów innych niż państwowe czy samorządowe. Ustanowienie strefy na prywatnych terenach musi odbywać się jednak za ich zgodą i jest możliwe w kilku wymienionych w ustawie sytuacjach. Może to nastąpić w przypadku gdy w ramach inwestycji prowadzonej na terenie strefy zostanie utworzona określona liczba nowych miejsc pracy lub zostaną poniesione nakłady inwestycyjne o określonej wartości lub w wyniku inwestycji będzie prowadzona działalność polegająca na uruchomieniu wytwarzania nowych lub znacząco ulepszonych towarów, procesów lub usług.
Do takich wyjątkowych okoliczności jest zaliczany również szczególny charakter planowanej inwestycji na terenie SSE, który będzie dotyczył usług badawczo-rozwojowych, informatycznych, rachunkowości i kontroli ksiąg, w zakresie księgowości, z wyłączeniem deklaracji podatkowych czy centrów telefonicznych. Ostatnim przypadkiem jest realizacja rozpoczętej inwestycji, która będzie wymagała zwiększenia terenu strefy o nie więcej niż 2 ha.
Szczegółowe kryteria dotyczące wymienionych powyżej warunków określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 grudnia 2008 r. w sprawie kryteriów, których spełnienie umożliwia objęcie niektórych gruntów specjalną strefą ekonomiczną (Dz. U. z 2008 r. nr 224, poz. 1477 z późn. zm.).



Zniesienie strefy

Rada Ministrów może nie tylko ustanawiać SSE, ale również je likwidować przed upływem okresu, na jaki zostanie ona ustanowiona. Odbywa się to również w drodze rozporządzenia wydawanego na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki. W podobnym trybie rząd może zmienić obszar SSE lub połączyć strefy.
Zniesienie strefy nie może nastąpić w okresie, w którym pozostaje w mocy choćby jedno zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie danej strefy, uprawniające do korzystania z pomocy publicznej. Taki wymóg nie obowiązuje jednak, gdy obszar, na którym przedsiębiorca zostanie włączony do obszaru innej strefy z zachowaniem prawa przedsiębiorcy do zwolnień podatkowych na dotychczasowych warunkach.
Podobnie prowadzenie działalności na podstawie zezwolenia wpływa na konieczność stosowania specjalnej procedury przy zmniejszaniu obszaru strefy. Rozporządzenie nie może dotyczyć bowiem nieruchomości, na których prowadzona jest taka działalność, chyba że przedsiębiorca prowadzący tam działalność na podstawie zezwolenia wyrazi na to zgodę.

Zarządzanie strefą

Ustawa o SSE reguluje wymogi dotyczące zarządzania takimi obszarami. Zgodnie z jej art. 6 zarządzającym może być wyłącznie spółka akcyjna lub spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Jednocześnie Skarb Państwa albo samorząd województwa musi posiadać w takiej spółce większość głosów, które mogą być oddane na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników.
Posiadanie udziałów w spółce przez Skarb Państwa czy jednostkę samorządu terytorialnego łączy się ze szczególnymi zasadami powoływania jej władz. Zgodnie z art. 19a ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. nr 171, poz. 1397, z późn. zm.) w spółce, w której ponad połowa akcji należy do Skarbu Państwa, członkowie zarządu powoływani i odwoływani są przez radę nadzorczą. Powołanie na członka zarządu następuje po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego przez radę nadzorczą. Celem takiego postępowania kwalifikacyjnego jest sprawdzenie i ocena kwalifikacji kandydatów oraz wyłonienie najlepszego kandydata na członka zarządu.
Z kolei w przypadku samorządów zastosowanie powinien mieć art. 10a ust. 6 ustawy z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 1997 r. nr 9, poz. 43, z późn. zm.). Przewiduje on, że w spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego działa rada nadzorcza na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych. Członków zarządu spółek z udziałem jednostek samorządu terytorialnego powołuje i odwołuje rada nadzorcza.
Zasady związane z działalnością spółek z udziałem Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego wyłącza ustawa o SSE. Powyższe zasady stosuje się jedynie do spółek, w których Skarb Państwa ma 100 proc. akcji lub udziałów. W tym przypadku kompetencje ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa w odniesieniu do spółek zarządzających specjalnymi strefami ekonomicznymi wykonuje minister właściwy do spraw gospodarki.

Skład organów spółki

Pełnienie funkcji członka zarządu spółki będącej zarządzającym łączy się ze specjalnymi obostrzeniami. Takiego stanowiska nie można łączyć z zatrudnieniem u przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą na terenie danej strefy. Nieważna przy tym jest podstawa prawna zatrudnienia i to, czy stosunek pracy jest wykonywany na podstawie umowy o pracę, czy zwykłego zlecenia. Poza tym zatrudnienia u przedsiębiorcy nie można podjąć w okresie roku od dnia zaprzestania pełnienia funkcji członka zarządu spółki będącej zarządzającym.
Z góry ustalony jest także skład osobowy rady nadzorczej spółki będącej zarządzającym SSE. W przypadku podmiotów, w których Skarb Państwa ma większość głosów, które mogą być oddane na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników, do rady nadzorczej powołuje się nie więcej niż pięć osób. Wśród nich musi się znaleźć po jednym przedstawicielu: ministra właściwego do spraw gospodarki, prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz wojewody – jako przedstawicieli Skarbu Państwa oraz nie więcej niż dwóch przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, których udział w kapitale zakładowym tej spółki jest największy.
W przypadku gdy w spółce będącej zarządzającym SSE większość głosów, które mogą być oddane na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników, ma samorząd województwa, to do rady nadzorczej trzeba powołać nie więcej niż 5 osób. W tym składzie musi się znaleźć dwóch przedstawicieli samorządu województwa, przedstawiciel ministra właściwego do spraw gospodarki oraz nie więcej niż dwóch przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, z wyłączeniem samorządu województwa, których udział w kapitale zakładowym tej spółki jest największy.
Do opisanych powyżej składów rad nadzorczych nie mogą być powołane osoby, które są członkiem władz lub pracownikiem przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą na terenie strefy lub pozostające z takim przedsiębiorcą w związku, o którym mowa w art. 11 ust. 4 – 8 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.).



Zadania zarządzającego

Do zadań zarządzającego należy prowadzenie działań zmierzających do rozwoju działalności gospodarczej prowadzonej na terenie strefy. Polegają one w szczególności na umownym umożliwianiu przedsiębiorcom prowadzącym działalność na terenie strefy używania i korzystania ze składników mienia położonych na obszarze strefy, których zarządzający jest właścicielem lub posiadaczem zależnym. Takimi składnikami musi on gospodarować w sposób ułatwiający prowadzenie działalności gospodarczej. Kolejnymi zadaniami jest świadczenie, na podstawie umowy przedsiębiorcom prowadzącym działalność na obszarze strefy usług oraz tworzenie warunków do świadczenia usług przez osoby trzecie oraz prowadzenie działań promujących podejmowanie działalności gospodarczej w strefie.
Zarządzający ma prawo zlecać wykonanie niektórych z tych zadań osobom trzecim. Zlecenie wykonania musi się odbywać przede wszystkim w drodze przetargu. W każdym razie realizacja ustawowych zadań przez zarządzającego musi się odbywać zgodnie z planem rozwoju strefy, regulaminem strefy oraz przepisami prawa. W celu prawidłowej realizacji zadań zarządzający może między innymi zbywać przysługujące mu prawo własności nieruchomości i użytkowania wieczystego gruntów położonych na terenie strefy. Takie kroki można jednak podejmować, gdy są one zgodne z ustalonym planem rozwoju strefy. Spółce zarządzającej służy jednocześnie prawo pierwokupu w zakresie prawa własności i użytkowania wieczystego nieruchomości znajdujących się na obszarze SSE.

Przywileje dla przedsiębiorców

Prowadzenie działalności gospodarczej na obszarze strefy jest wyjątkowo opłacalne dla przedsiębiorców ze względu na udzielaną im pomoc publiczną. A to dlatego, że wszelkie dochody uzyskane z działalności odbywającej się w ramach zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie danej strefy uprawniające do korzystania z pomocy publicznej są zwolnione od podatku dochodowego. Odbywa się to odpowiednio na zasadach określonych w przepisach o podatku dochodowym od osób prawnych lub w przepisach o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Jak podkreśliło Ministerstwo Finansów, pomocą publiczną udzielaną przedsiębiorcy prowadzącemu działalność gospodarczą na terenie strefy jest niezapłacony przez tego przedsiębiorcę podatek, obliczony od dochodu osiąganego wyłącznie z działalności prowadzonej na terenie strefy, na podstawie właściwego zezwolenia. Wielkość tego zwolnienia jest uzależniona od wysokości poniesionych przez przedsiębiorcę wydatków inwestycyjnych. Rodzaj tych wydatków został określony przez Radę Ministrów w rozporządzeniach ustanawiających poszczególne strefy ekonomiczne. Na ich podstawie za wydatki kwalifikujące się do objęcia pomocą publiczną uznaje się koszty inwestycji poniesione w trakcie obowiązywania zezwolenia w związku z realizacją inwestycji na terenie strefy, m.in. na zakup, wytworzenie we własnym zakresie, rozbudowę lub modernizację środków trwałych (pismo Ministerstwa Finansów – zastępcy dyrektora departamentu podatków bezpośrednich z 5 kwietnia 2006 r., znak PB4/KA-8213-321-25/06; LexPolonica nr 404360).
Zwolnieniu podatkowemu mogą podlegać dochody z działalności gospodarczej prowadzonej na podstawie stosownego zezwolenia w obrębie strefy ekonomicznej. Jeżeli zezwolenie to zostaje cofnięte, to traci się tym samym prawo do zwolnienia podatkowego, co w konsekwencji powoduje aktualizację zobowiązania w podatku dochodowym od osób fizycznych bądź prawnych (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 18 lipca 2008 r., I SA/Kr 1461/2007; LexPolonica nr 2274446).
Ważnym uprawnieniem przedsiębiorców działających na obszarze SSE jest możliwość powołania rady strefy. Może ona przedstawiać opinie i wnioski w sprawach dotyczących prowadzenia działalności na terenie strefy i jej rozwoju. Organizację i tryb działania rady strefy określa opracowany i uchwalony przez radę regulamin.

Plan rozwoju strefy

Każda SSE musi mieć swój plan rozwoju. Określa on w szczególności cele ustanowienia strefy, działania służące osiągnięciu tych celów oraz obowiązki zarządzającego dotyczące działań zmierzających do osiągnięcia celów ustanowienia strefy i terminy wykonania tych obowiązków.
Plan jest ustalany przez ministra właściwego do spraw gospodarki. Odbywa się to w drodze rozporządzenia, które musi uwzględniać analizę przewidywanych skutków społecznych i ekonomicznych ustanowienia strefy. Sposób wykonywania zarządu strefą przez zarządzającego określa z kolei regulamin strefy. Ten tworzy natomiast zarządzający. Jego wydanie oraz zmiana wymagają jednak zatwierdzenia przez ministra właściwego do spraw gospodarki. Obowiązkiem zarządzającego jest doręczenie regulaminu strefy przedsiębiorcom prowadzącym działalność na terenie strefy przy zawarciu umów o używanie i korzystanie ze składników mienia położonych na obszarze strefy oraz na rzecz których są świadczone usługi przez zarządzającego. Regulamin musi również zostać podany do wiadomości publicznej.



Powierzenie kompetencji

Znaczącym rozwiązaniem przejętym w ustawie o SSE jest możliwość znacznego uproszczenia procedur budowlanych. Zgodnie z art. 15 ustawy na wniosek zarządzającego starosta właściwy ze względu na położenie strefy może powierzyć mu prowadzenie wielu spraw z zakresu prawa budowlanego dotyczących terenu strefy, w tym między innymi wydawanie decyzji o pozwoleniu na budowę, przenoszenie pozwolenia na budowę na inną osobę czy udzielanie pozwolenia na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części (patrz ramka). Jest to możliwe jedynie za zgodą wojewody. W zakres powierzanych kompetencji może wchodzić również wydawanie decyzji administracyjnych w pierwszej instancji. Na wniosek zarządzającego rada gminy właściwej ze względu na położenie strefy może też upoważnić go do wydawania decyzji w sprawach ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu dotyczących terenów położonych w strefie.

Zezwolenia dla przedsiębiorców

Podstawą do korzystania z pomocy publicznej, udzielanej zgodnie z ustawą o SSE, jest zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie danej strefy, uprawniające do korzystania z pomocy publicznej. Udziela go, cofa i zmienia je w trybie postępowania administracyjnego minister właściwy do spraw gospodarki. Każdorazowe wydanie decyzji w przedmiocie zezwolenia musi być poprzedzone zasięgnięciem opinii zarządzającego strefą.
Zezwolenie określa przedmiot działalności gospodarczej oraz warunki dotyczące w szczególności zatrudnienia przez przedsiębiorcę przy prowadzeniu działalności gospodarczej na terenie strefy przez określony czas określonej liczby pracowników czy dokonania przez przedsiębiorcę na terenie strefy inwestycji o wartości przewyższającej określoną kwotę. W zezwoleniu muszą się znaleźć również termin zakończenia inwestycji oraz maksymalna wysokość kosztów kwalifikowanych inwestycji i dwuletnich kosztów kwalifikowanych pracy. Zezwolenie może być udzielone jedynie wtedy, gdy podjęcie działalności na terenie strefy przyczyni się do osiągnięcia celów określonych w planie jej rozwoju, a wiec np. dojdzie do zwiększenia liczby miejsc pracy czy rozwoju danej branży na terenie gminy.
Minister może się też zdecydować na przekazanie swoich kompetencji do udzielania zezwoleń i wykonywania w jego imieniu kontroli realizacji warunków zezwolenia podmiotowi zarządzającego strefą. Wtedy zezwolenia są wydawane przez zarządzającego w drodze decyzji administracyjnych. W przypadku powierzenia zarządzającemu wykonania bieżącej kontroli jest on upoważniony do dokonywania czynności kontrolnych przewidzianych dla organu koncesyjnego w przepisach o koncesjonowaniu działalności gospodarczej. Udzielenie zezwolenia uprawniającego do korzystania z przywilejów, jakie daje przedsiębiorcom działanie w SSE, nie odbywa się automatycznie. Ustalenie przedsiębiorców, którzy uzyskają zezwolenie, następuje w drodze przetargu lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.
Sposób przeprowadzenia, zasady i warunki przetargu lub rokowań, a także kryteria oceny zamierzeń co do przedsięwzięć gospodarczych, które mają być podjęte przez przedsiębiorców na terenie strefy, ustala rozporządzeniem minister właściwy do spraw gospodarki. Odbywa się to odrębnie dla każdej strefy. Szef resortu gospodarki, niezależnie od uprawnień przysługujących innym organom, wykonuje także kontrolę działalności gospodarczej przedsiębiorców, który dostali zezwolenie na działanie w strefie.
Przykład
Rozwój SSE
Rada Ministrów 27 stycznia 2009 r. przyjęła dokument koncepcja rozwoju specjalnych stref ekonomicznych. Podstawowym celem Koncepcji jest wskazanie kierunków dalszego rozwoju specjalnych stref ekonomicznych w Polsce, których realizacja przyczyni się do rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych regionów kraju. Koncepcja rozwoju specjalnych stref ekonomicznych dotyczy sposobu zagospodarowania nowej puli gruntów (tj. 8 tys. ha) utworzonej ustawą z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych. Jedną z podstawowych zmian wprowadzonych przedmiotową nowelizacją ustawy było zwiększenie limitu sumarycznego obszaru stref w Polsce z 12 tys. ha do 20 tys. ha.
Źródło: www.mg.gov.pl
Cele ustanowienia SSE
W jaki sposób ustanowiona SSE może przyspieszać rozwój regionu:
● rozwój określonych dziedzin działalności gospodarczej,
● rozwój nowych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz ich wykorzystanie w gospodarce narodowej,
● rozwój eksportu,
● zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych wyrobów i świadczonych usług,
● zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej,
● tworzenie nowych miejsc pracy,
● zagospodarowanie niewykorzystanych zasobów naturalnych z zachowaniem zasad równowagi ekologicznej.
Podstawa prawna
Ustawa z 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz.U. z 2007 r. nr 42, poz. 274 z późn. zm.).