Większość małych firm działających w Polsce to firmy rodzinne. Niestety, bałagan, który panuje w przepisach, sprawia, że wiele z nich nie dostrzega możliwości funkcjonowania w taki sposób, by wszyscy zaangażowani w działalność członkowie rodziny mogli odnieść z niej możliwie duże korzyści.
PROCEDURY
Podstawowym rozwiązaniem dla firmy rodzinnej jest sytuacja, w której jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą, nie korzystając przy tym z pomocy innych członków rodziny. W takim przypadku tylko małżonek przedsiębiorca rejestruje się w ewidencji działalności gospodarczej, zgłasza do ubezpieczenia społecznego i rozlicza z fiskusem.

Mąż działa, żona pomaga

Następne rozwiązanie polega na tym, że jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą, a drugi mu w tym pomaga. W tym układzie także tylko małżonek prowadzący działalność rejestruje się w ewidencji działalności gospodarczej i rozlicza się z fiskusem, ale już do ubezpieczeń społecznych zgłasza zarówno siebie, jak współmałżonka, który ubezpieczony jest na zasadach osoby współpracującej.
Wariant trzeci – mąż i żona są przedsiębiorcami. W tej sytuacji możliwe są różne rozwiązania. Pierwsze – małżonkowie prowadzą działalność niezależnie od siebie, czyli każdy jest przedsiębiorcą na własny rachunek. W zakresie zobowiązań każdy z małżonków winien zachować się jak w pierwszym z omówionych przypadków. Ewentualny fakt prowadzenia działalności gospodarczej przez drugiego z małżonków może mieć jedynie skutek w takiej postaci, że ograniczy w pewnych przypadkach możliwość korzystania z uproszczonych form opodatkowania działalności: karta podatkowa, ryczałt.
Drugie rozwiązanie w wariancie, gdy i mąż, i żona są przedsiębiorcami, formalnie przedstawia się następująco. Małżonkowie prowadzą działalność gospodarczą wspólnie. I tu możliwe są różne rozwiązania. Przede wszystkim przez pewien czas funkcjonowało w prawie gospodarczym pojęcie „działalności na imię obojga małżonków”, które zresztą nadal pojawia się w przepisach podatkowych. Jednak wskutek zmian w prawie o działalności gospodarczej, a zwłaszcza uściślenia definicji przedsiębiorcy, nie ma obecnie możliwości wpisania do ewidencji działalności gospodarczej jako przedsiębiorcy małżonków. Jest to konsekwencją stanu prawnego: małżeństwo jest związkiem dwóch osób fizycznych, a w rejestrze jako przedsiębiorca może figurować jedynie konkretna osoba fizyczna (dlatego też w rejestrze nie wpisuje się już spółek cywilnych).
Oznacza to, że małżonkowie muszą wpisać się do rejestru przedsiębiorców oddzielnie. Każdego z nich wiążą takie same zobowiązania jak w sytuacji, gdy prowadzą działalność odrębnie. Z tą różnicą, że mają prawo wspólnego rozliczania się z działalności z fiskusem, i to nawet wtedy, gdy nie zawrą formalnie spółki cywilnej. Wówczas bowiem traktowani będą tak, jakby taka spółka między nimi istniała, a każdy z małżonków miał w niej 50 proc. udziałów.



Rodzice działają, pomagają dzieci

Następne rozwiązanie, które można zastosować w firmie rodzinnej, polega na tym, iż działalność gospodarczą prowadzi tylko jeden z małżonków, a osobą współpracującą jest inny członek rodziny, np. syn. W takim przypadku tylko małżonek prowadzący działalność gospodarczą jest przedsiębiorcą, ze wszelkimi tego konsekwencjami. Natomiast współpracujący członek rodziny podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu na zasadzie osoby współpracującej. Oczywiście jednym z wielu możliwych wariantów takiego rozwiązania jest przypadek, w którym działalność gospodarczą prowadzą wspólnie rodzice i dzieci. W różnych konfiguracjach, od sytuacji jeden plus jeden do sytuacji dwoje plus kilkoro. W tym układzie możliwe są dwie podstawowe sytuacje. Każdy z udziałowców takiego biznesu powinien występować w roli przedsiębiorcy, z wszelkimi tego konsekwencjami (obowiązki rejestracyjne), a dla prowadzenia działalności zawarta jest spółka cywilna, której umowa przewiduje wysokość udziałów poszczególnych wspólników. Udziały te stanowią podstawę do rozliczania się z fiskusem z podatku dochodowego. I drugi stan prawny – małżonkowie prowadzą działalność wspólnie (najlepiej w formie spółki cywilnej) i zatrudniają dziecko (dzieci). O ile bowiem małżonek nie może zatrudnić w spółce cywilnej współmałżonka, o tyle nie ma przeszkód, by zatrudnić pełnoletnie dziecko. I to zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i cywilnych umów (zlecenia, o dzieło itd.). W takim przypadku rozliczenie odbywa się na zasadach spółki cywilnej, a jeśli podatek płacony jest na zasadach ogólnych, wynagrodzenie dziecka jest kosztem uzyskania przychodów. Podlega on obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu na zasadach pracownika.
UWAGA Korzyści ze spółki cywilnej
W sytuacji gdy oboje małżonkowie prowadzą wspólny biznes – ze względu na rozbieżności interpretacyjne – korzystniejsze dla nich jest zawarcie formalnej spółki cywilnej. Zawrzeć ją muszą, gdy zdecydują się na rozliczanie przychodów z działalności nie po równo, ale według przyjętego klucza, np. mąż 80 proc., a żona 20 proc.
Już z tej swoistej specyfikacji wynika, jak obszerna jest to materia możliwości i jak wielkie pole do popisu, by określoną sytuację prawno-podatkową dostosować do potrzeb rodziny. A jeszcze bardziej skomplikowana mapa zależności powstanie, gdy uwzględni się tu wszystkie niuanse związane z obowiązkami rejestracyjnymi, podatkowymi czy z zakresu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Ba, idźmy dalej i dopowiedzmy, że wybrany wariant prowadzenia rodzinnego biznesu nie musi być wariantem stałym. W trakcie prowadzenia działalności gospodarczej możliwa jest bowiem nie tylko zmiana formy opodatkowania, ale i zmiana formy prowadzonej działalności, tak by jak najbardziej dostosować ją do potrzeb rodziny.
Jak łatwo z tego wywnioskować, lektura tego poradnika może dać korzyść nie tylko osobom, które dopiero zastanawiają się nad ewentualnością rozpoczęcia działalności gospodarczej na własny, rodzinny rachunek, ale i tym, którzy już taki biznes prowadzą, ale obecnie dojdą do wniosku, że co do formy opodatkowania lub organizacyjnej formy biznesu nie zaspokaja on optymalnie potrzeb rodziny. Wówczas bowiem można poważnie zastanowić się nad zmianą aktualnego układu.