Ryzyko pojedynczego papieru wartościowego oraz ryzyko tego samego papieru wartościowego będącego składnikiem portfela to dwie różne wielkości.
Z biegiem lat w finansach coraz większą rolę odgrywają metody ilościowe. Przykładem tej tendencji jest analiza portfelowa, która obok dorobku finansów wykorzystuje teorię podejmowania decyzji i statystyczną analizę danych.
Założenia teorii portfela zaprezentował amerykański ekonomista H. Markowitz, który wskazał na konieczność dywersyfikacji składowych portfela w celu minimalizacji ryzyka całego portfela. Teoria portfela spowodowała, że analiza ewoluowała od badania pojedynczych papierów do analizy ich zestawu: portfela.
Analiza portfelowa jest narzędziem służącym do wyboru i zestawiania ze sobą odpowiednich instrumentów w celu obniżenia ryzyka. W analizie tej wykorzystuje się różne modele rynku. Zakłada się, że zachowanie rynku można opisać, stosując reguły matematyczne. Różne modele zapewniają zróżnicowane podejście do problemu opisu zachowania rynku, a co za tym idzie, umożliwiają konstruowanie różnych portfeli przeznaczonych dla inwestorów o różnych preferencjach.
Każdy walor posiada dwa parametry: zysk i ryzyko. W przypadku zbioru (portfela) walorów oprócz ryzyka i stopy zwrotu pojedynczych instrumentów inwestycyjnych pojawiają się dodatkowe charakterystyki - stopa zwrotu i ryzyko całego portfela. O ile stopa zwrotu z portfela stanowi średnią ważoną stóp poszczególnych walorów, o tyle ryzyko nie jest już tylko średnią ważoną ryzyka poszczególnych walorów. Ryzyko portfela zależy, dodatkowo, od stopnia skorelowania stóp zwrotu poszczególnych składowych portfela. Innymi słowy, ryzyko pojedynczego papieru wartościowego oraz ryzyko tego samego papieru wartościowego będącego składnikiem portfela to dwie różne wielkości.
Zależność składowych portfela mierzy współczynnik korelacji. Wysoka korelacja świadczy o podobnym reagowaniu walorów na te same informacje. Niska świadczy o braku powiązań, a ujemna o przeciwnym reagowaniu na daną sytuację. Połączenie walorów charakteryzujących się dużymi wahaniami stóp zwrotu o znacznie różniącym się poziomie ryzyka doprowadzi do powstania portfela, którego stopa zwrotu zawiera się w przedziale ograniczonym przez stopy zwrotu poszczególnych jego aktywów, a którego ryzyko znacznie obniży się.
Analiza portfelowa, badając zależności poszczególnych składowych portfela, bazuje na ryzyku i stopie zwrotu, czyli dwóch elementarnych parametrach, analizowanych przy każdej zdroworozsądkowej decyzji inwestycyjnej. W tym tkwi jej siła.