Ponad 75 proc. wszystkich firm nie zatrudnia prawnika i nie korzysta z usług zewnętrznych kancelarii prawnych. Zdaniem przedsiębiorców najważniejszą przyczyną jest zbyt mała liczba problemów, do rozwiązania których potrzebna jest znajomość prawa. Najczęstszym źródłem pozyskiwania informacji o prawie są internet oraz Gazeta Prawna.
W dniach 8-26 lutego 2008 r. został przeprowadzony przez PBS sondaż na zlecenie Gazety Prawnej i Wolters Kluwer na temat obsługi prawnej w polskich firmach. Ankieterzy zwrócili się do 500 małych, średnich i dużych firm z pytaniem, czy zatrudniają w swojej firmie prawnika lub posiadają dział prawny, a jeśli tak, to z jakimi kwalifikacjami jest to prawnik i jak duża część dochodów firmy wydawana jest na obsługę prawną. Firmy, które nie posiadają w swoich strukturach działu prawnego, zapytano, czy spotykają się z problemami prawnymi, a jeśli tak, to kto je rozwiązuje.

Księgowy ważniejszy

Wyniki badań mogą być zatrważające. Mimo że w Polsce każdego roku uchwalanych jest kilkaset ustaw, a zdecydowana większość z nich ma bezpośrednie przełożenie na gospodarkę i zasady funkcjonowania firmy, polscy przedsiębiorcy nie doceniają prawników i bardzo niechętnie decydują się na ich zatrudnienie. Badania pokazały, że tylko 26 proc. firm posiada dział prawny lub zatrudnia jakiegoś prawnika. Pozostałe 74 proc. firm wskazało, że w ogóle nie ma w swoich szeregach pracownika, który zajmowałby się obsługą prawną. Najgorzej pod tym względem wypadły małe (od 10 do 49 pracowników) i często dopiero rozwijające się firmy. Aż 78 proc. z nich w ogóle nie zatrudnia prawnika. Zdecydowanie lepiej sytuacja wygląda w dużych firmach (powyżej 250 pracowników). Tutaj świadomość konieczności zatrudnienia prawnika jest dość wysoka i w aż 37 proc. firm funkcjonuje dział prawny, a w 26 proc. jest zatrudniony prawnik. Zadziwiające jest jednak to, że dość wysoki odsetek dużych firm (37 proc.) mimo że zatrudnia co najmniej 250 pracowników, w ogóle nie posiada w swoich szeregach prawników. Badania pokazały jednocześnie, że przedsiębiorcom dużo bardziej niż prawnik potrzebny jest księgowy i kadrowy. Aż w 78 proc. firm funkcjonuje dział księgowości lub zatrudniony jest księgowy, a w aż 59 proc. firm istnieje dział kadr lub zatrudniony jest kadrowy.

Przedsiębiorcy oszczędzają

Przedsiębiorcy zdają sobie sprawę z faktu, że znajomość prawa ułatwia prowadzenie firmy, a znajomość przepisów unijnych może ułatwić pozyskiwanie dodatkowych środków finansowych na rozwój jej działalności. Świadomość ta nie przekłada się jednak na wysokość nakładów finansowych przeznaczonych na obsługę prawną. Jedynie 26 proc. wszystkich firm na ten cel wydaje ponad 10 tys. zł rocznie, co nie stanowi nawet 1 proc. ich wszystkich wydatków. Najczęściej firmy na obsługę prawną wydają do 5 tys. zł rocznie, co stanowi do 0,5 proc. ich wszystkich wydatków. W czasach kiedy wszystkie wydatki firmy muszą być zaksięgowane i dokładnie rozliczone, zadziwiać może fakt, że 1/3 wszystkich firm nie jest w stanie nawet w przybliżeniu powiedzieć, ile wydaje rocznie na obsługę prawną.

Zewnętrzna kancelaria

Niski poziom zatrudnienia prawników w firmach mógłby sugerować, że przedsiębiorcy zamiast wyodrębniać etat dla prawnika, wolą zwracać się ze swoimi problemami prawnymi do zewnętrznych kancelarii. Rzeczywistość jest jednak zupełnie inna. Połowa firm z usług zewnętrznych kancelarii korzysta sporadycznie, nie więcej niż kilka razy w roku. Statystyki te zawyżają duże firmy. Mimo że najczęściej zatrudniają one prawników, dodatkowo ponad połowa z nich kilka razy w tygodniu korzysta z usług zewnętrznej kancelarii. Wśród małych firm odsetek ten wynosi zaledwie 10 proc., a wśród średnich firm (od 50 do 249 pracowników) 37 proc. Jednocześnie jeżeli firma zdecyduje się już na współpracę z zewnętrzną kancelarią, to jest to jedna, sprawdzona kancelaria. Jedynie 21 proc. firm, najczęściej dużych, bardziej niż zaufanie do prawnika ceni sobie kwalifikacje i umiejętności i korzysta z usług wielu kancelarii, w zależności od problemu prawnego, jaki się pojawił, i specjalizacji prawnika.

Poszukiwani radcowie

Prawnicy zatrudnieni w firmach rzadko stanowią poważną część kadry. Sondaż pokazał bowiem, że przedsiębiorcy najczęściej zatrudniają maksymalnie dwie osoby zajmujące się prawem - aż 70 proc. wszystkich firm decydujących się na zatrudnienie prawnika. Jedynie 7 proc. firm decyduje się na posiadanie działu prawnego, w którego skład wchodzi co najmniej 5 osób - najczęściej są to duże firmy. Jednocześnie przedsiębiorcy tak samo cenią sobie kwalifikacje i umiejętności absolwentów prawa i prawników z ukończoną aplikacją. Zbliżony odsetek zatrudnionych prawników z aplikacjami i bez aplikacji spowodowany jest głównie tym, że zarobki prawników z ukończonymi aplikacjami są dość wysokie i sięgają od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy miesięcznie. Zatrudnienie prawnika bez aplikacji nie jest już tak kosztowne, gdyż rynkowe stawki wynagrodzeń rzadko przekraczają 3 tys. zł miesięcznie (w dużych miastach). Czynnik finansowy szczególnie duże znaczenie ma dla małych i średnich firm.
Jeżeli przedsiębiorcy decydują się na zatrudnienie prawnika z ukończoną aplikacją, to najbardziej cenią sobie kwalifikacje i umiejętności radców prawnych. Aż 65 proc. wszystkich zatrudnionych prawników ukończyło aplikację radcowską. Spowodowane jest to głównie tym, że tylko radca prawny, spośród wszystkich przedstawicieli zawodów prawniczych, może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a aż 57 proc. firm, spośród tych, które zdecydowały się na zatrudnienie prawnika, robi to poprzez podpisanie umowy o pracę. Jedynie 1/3 firm zatrudnia prawników na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło. Na częstsze zatrudnianie radców prawnych, a nie np. adwokatów, wpływa również fakt, że aplikacja radcowska ukierunkowana jest właśnie na obsługę prawną firm.

Małe szanse na zatrudnienie

Pogląd polskiego społeczeństwa, że korzystanie z usług prawników jest kosztowne, może sugerować, że przedsiębiorcy nie zatrudniają prawników, gdyż ich na to nie stać. Nie jest to jednak prawdą, gdyż jedynie 17 proc. spośród firm, które nie zatrudniają prawnika, odpowiedziało, że przyczyną tego jest brak środków finansowych. Jednocześnie na tę przyczynę braku działu prawnego wskazał porównywalny odsetek małych i dużych firm. Jak pokazały wyniki sondażu, najczęstszą przyczyną braku działu prawnego w firmie jest zbyt mała liczba spraw, które wymagają porady prawnej. Aż 71 proc. zapytanych przedsiębiorców wskazało, że gdyby zdecydowało się na zatrudnienie prawnika, to w praktyce nie miałby się on czym zajmować. Tego typu odpowiedzi najczęściej pojawiały się wśród przedstawicieli małych firm. Pocieszać może fakt, że zdaniem aż 1/5 wszystkich firm zatrudnienie prawnika nie jest konieczne, bowiem pozostali pracownicy tak dobrze znają się na prawie, że są w stanie rozwiązać pojawiające się problemy prawne.
Prawnicy, którzy uważają, że szybko rozwijająca się gospodarka oraz coraz większa liczba przyjmowanych przepisów polskich i unijnych zmusi przedsiębiorców do zatrudnienia prawnika, są w błędzie. Aż 97 proc. wszystkich firm, które do tej pory nie zdecydowały się na skorzystanie z usług prawnika, odpowiedziało, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy nie zamierza tego robić.

Źródła informacji o prawie

Mimo że bardzo niewiele firm decyduje się na zatrudnienie prawnika lub częste korzystanie z usług zewnętrznej kancelarii, to przedsiębiorcy są zainteresowani prawem. Zdają sobie oni bowiem sprawę z tego, że aby dobrze prowadzić i zarządzać firmą potrzebna jest znajomość prawa. Tym bardziej że przepisy dotyczące przedsiębiorców, szczególnie przepisy podatkowe, zmieniają się bardzo często. Sondaż pokazał, że aż 3/4 firm systematycznie kupuje źródła, w których można znaleźć informacje prawno-gospodarcze. Pocieszające może być, że tylko 27 proc. firm nie jest zainteresowana pozyskiwaniem takich informacji. Tak duże zainteresowanie informacjami prawno-gospodarczymi występuje zarówno w małych, jak i dużych przedsiębiorstwach. Jednocześnie przedsiębiorcy dużo chętniej wydają pieniądze na zakup różnego rodzaju publikatorów niż na obsługę prawną. Podczas gdy prawie połowa wszystkich firm nie wydaje na prawników więcej niż 5 tys. zł rocznie, to na zakup źródeł zawierających informacje prawno-gospodarcze aż 3/4 firm wydaje ok. 3 tys. zł rocznie. Pamiętając o tym, że koszty usług prawnych, w porównaniu np. z kosztami zakupu gazet, są dużo wyższe, widać, że przedsiębiorcy chętnie, a co najważniejsze systematycznie, pozyskują takie informacje.

Gazeta Prawna wygrywa

Gazetę Prawną cieszyć może fakt, że przedsiębiorcy zdecydowanie najczęściej sięgają po Gazetę Prawną, jeżeli chcą zdobyć informacje z pogranicza prawa i gospodarki. Naszą gazetę codziennie wybiera aż 58 proc. wszystkich firm, które zadeklarowały, że pozyskują informacje prawno-gospodarcze. Zdecydowanie najwięcej czytelników mamy wśród przedstawicieli średnich firm - aż trzech z nich kupuje Gazetę Prawną - oraz wśród dużych firm, gdzie Gazetę Prawną kupuje aż 62 proc. z nich. Jedyną konkurencją dla Gazety Prawnej może być Rzeczpospolita, po którą codziennie sięga 1/3 wszystkich firm zakupujących prasę o tematyce prawno-gospodarczej. Pozostałe dzienniki zajmujące się tą tematyką nie cieszą się zbyt dużym zaufaniem przedsiębiorców.
Równie dużą popularnością co Gazeta Prawna cieszy się wśród przedsiębiorców LEX i LEX Polonica. Wśród internetowych portali, które zawierają informacje z zakresu prawa i gospodarki zdecydowanie zajmuje on pierwsze miejsce (korzysta z niego 12 proc. wszystkich firm). Na tle LEXA i LEX Poloniki nie najgorzej wypada również wydawnictwo INFOR.PL, z którego korzysta o połowę mniej przedsiębiorców. Wśród portali internetowych INFOR.PL zajmuje drugie miejsce. Sondaż pokazał jednak, że pomimo tego, że internet rozwija się bardzo dynamicznie i jest najszybszym źródłem informacji, to przedsiębiorcy dużo bardziej ufają informacjom przekazywanym za pomocą tradycyjnych papierowych gazet. Wszystkie liczące się portale internetowe nie mogą bowiem liczyć ogółem na takie zainteresowanie wśród przedsiębiorców co sama Gazeta Prawna.

Informacje z internetu

Małe zainteresowanie przedsiębiorców zakupem portali internetowych zajmujących się tematyką prawno-gospodarczą nie oznacza, że przedsiębiorcy nie korzystają z internetu. Aż 70 proc. firm, które zadeklarowały, że poszukują informacji z zakresu prawa lub gospodarki, wskazało, że najczęściej robią to za pomocą internetu. Ich zdaniem ten sposób zdobywania informacji jest najwygodniejszy, gdyż bardzo łatwo można odszukać zagadnienia, które ich interesują w danym momencie. Nie bez znaczenia jest również fakt, że większość artykułów dostępna jest w internecie bezpłatnie.
Najczęściej przedsiębiorcy przeglądają strony internetowe Sejmu i ministerstw. Ich zdaniem to właśnie tam można znaleźć najwięcej informacji na temat propozycji zmian w prawie, a w strategicznym zarządzaniu firmą to właśnie tego typu informacje są najcenniejsze. Dużym zainteresowaniem przedsiębiorców cieszą się także portale prawne, jak np. infor.pl czy lex.com.pl. Na tego typu strony zagląda systematycznie 1/10 przedsiębiorców.
Prawie 80 proc. małych firm nie zatrudnia żadnego prawnika. Lepiej sytuacja wygląda w dużych przedsiębiorstwach, gdzie odsetek ten wynosi 37 proc.
Najczęściej zatrudnianymi prawnikami do obsługi firm są radcowie prawni. Dużym zaufaniem przedsiębiorców cieszą się również prawnicy bez aplikacji
OPINIE
JOANNA FIJAŁKOWSKA
dyrektor strategiczny Segmentu Wolters Kluwer Polska
Mówiąc o obsłudze prawnej firmy, powinniśmy mieć na myśli prawnika zatrudnionego w firmie, dział prawny, a nawet księgowość czy kadry, ponieważ wszystkie te działy w jakimś zakresie służą pomocą prawną przedsiębiorstwu, co potwierdza przeprowadzony sondaż. Część spraw zlecana jest na zewnątrz do kancelarii prawnych, biur rachunkowych lub doradców podatkowych. W dużych firmach struktura jest bardziej złożona, gdyż posiadają one dział księgowy, dział kadr, dział prawny i jeszcze dodatkowo korzystają z usług firm zewnętrznych. W odniesieniu do polskich przedsiębiorców trudno jest mówić o dziale prawnym, ponieważ 70 proc. przedsiębiorstw posiadających obsługę prawną deklaruje w swojej strukturze do dwóch osób zajmujących się zagadnieniami prawnymi. Większość tych osób ukończyła aplikację, przeważnie radcowską, reszta to absolwenci prawa. Badanie wskazuje, że tylko 26 proc. polskich firm posiada prawnika. Ogólny wynik obsługi prawnej zawyżają duże firmy, zatrudniające 250 i więcej osób. Wśród nich 63 proc. posiada prawnika lub dział prawny. Także średnie firmy nie wypadają źle. Pytanie, jak radzą sobie małe firmy, których jest najwięcej na rynku. Tylko 20 proc. z nich przyznaje, że korzysta z usług prawnika, 50 proc. z obsługi kadrowej i 60 proc. z obsługi księgowego.
PIOTR RÓŻAŃSKI
dyrektor finansowy Wolters Kluwer Polska
Wyniki sondażu na temat obsługi prawnej w firmach, przeprowadzonego wśród właścicieli i zarządzających małymi, średnimi i dużymi przedsiębiorstwami, są uzupełnieniem do obrazu rynku usług prawnych, jaki mamy dzięki badaniu WK Index, które prowadzimy od dwóch lat na grupie partnerów kancelarii prawnych. Rynek ten zgodnie z ostatnimi wynikami WK Index (koniec 2007) wykazuje silne tendencje rozwojowe, ze stałym wzrostem popytu na pracowników. Sytuacja prawników w firmach zgodnie z obecnym sondażem przedstawia się inaczej. Obecne badanie pokazuje, iż większość, bo aż 74 proc. polskich firm nie zatrudnia prawników, a w najbliższych 12 miesiącach 98 proc. firm nie planuje zatrudnienia dodatkowych osób. Podstawą takiego stanu rzeczy w ocenie respondentów jest znikoma ilość spraw wymagających obsługi prawnej. Poza tym w większości firm kwestiami prawnymi zajmują się osobiście osoby zarządzające, a często sprawy o charakterze prawnym trafiają do działów księgowości. Niewątpliwie na taki wynik ma wpływ struktura wielkości firm na rynku polskim, gdzie większość stanowią firmy małe (od 10 do 49 pracowników) często zarządzane przez właścicieli. W tej grupie aż 78 proc. nie zatrudnia prawników, a dział prawny posiada tylko 8 proc.
WIRGINIA AKSZTEJN
starszy badacz PBS DGA
Wybór formy obsługi prawnej w znacznym stopniu uzależniony jest od wielkości firmy, która odzwierciedla zakres i skalę działalności przedsiębiorstwa. Firmy średnie (43 proc.), a przede wszystkim duże (61 proc.) częściej inwestują w kompleksowe struktury złożone z księgowości, kadr oraz prawnika niż firmy małe (15 proc.). Zarządzający firmami o różnym zatrudnieniu podobnie często deklarowali, że firma korzystała z usług zewnętrznej kancelarii. Oznacza to, że w firmach małych outsourcing kompensuje brak wewnętrznej obsługi prawnej, a w dużych przedsiębiorstwach - częściej służy uzupełnianiu kompetencji firmowych specjalistów. Firmy małe od większych odróżnia także intensywność i rodzaj współpracy z kancelarią zewnętrzną. Ponad połowa małych przedsiębiorstw zgłasza się do kancelarii kilka razy w roku lub w wyjątkowych przypadkach. W około 2/3 firm o większym zatrudnieniu kontakt z kancelarią ma natomiast miejsce przynajmniej kilka razy w miesiącu. Większe firmy rzadziej korzystają z usług tylko jednej kancelarii - co tłumaczyć można większym zróżnicowaniem problematyki prawnej występującej w tych firmach.